Элен Пармелен - Уяўны мастак (на белорусском языке)
Обзор книги Элен Пармелен - Уяўны мастак (на белорусском языке)
Пармелен Элен
Уяўны мастак (на белорусском языке)
Элен Пармелен
Уяўны мастак
Пераклад: А.Мароз
Iх сямёра. Не лiчачы двух камерсантаў, адзiн з якiх гандлюе тканiнамi, а другi - вядомы ў Парыжы антыквар. Гучныя iмёны людзей, што сабралiся тут, выбухнулi б магутным скандалам, якi нарабiў бы нямала шкоды, калi б справа стала шырокавядомай.
Агульным у iх было тое, што яны рабiлi грошы, умелi iх рабiць. Бiзнес на жывапiсе быў iхнiм хобi. Мэтай iх хаўрусу было стаць незалежнымi ад цягу часу, несправядлiвасцi выпадку, усемагутнасцi рэкламы. Замянiць усё гэта, самiм стварыўшы мастака, якi б высока цанiўся i масу карцiн якога яны ўжо скупiлi за бясцэнак. Зразумела, гэты мастак павiнен быць чагосьцi варты, каб яго мазня магла часам выклiкаць ухвалу некаторых знаўцаў сучаснага мастацтва.
Сем калекцыянераў-банкiраў вагалiся памiж двума мастакамi, па дзесяць дванаццаць карцiн якiх яны купiлi за бясцэнак.
- Я цалкам аддаю перавагу Дуаену, - сказаў адзiн, - перш за ўсё таму, што ў яго вельмi французскае прозвiшча! А гэта немалаважна. I яшчэ таму, што ў iм ёсць нешта вельмi спецыфiчнае i на гэтым можна згуляць. Мажары робiць збольшага тое, што ўсе. Чаму ў такiм разе ён, а не хто-небудзь iншы? А Дуаен працуе нестандартна, узяць хоць бы яго манеру размалёўваць краi карцiн.
- Да таго ж, - сказаў самы малодшы, - усе вы маеце Дуаена куды больш, чым Мажары, я, дарэчы, таксама.
- Я таксама за Дуаена, - сказаў самы старэйшы з калекцыянераў. - Паверце мне, у яго ў гэтай гульнi ёсць такiя козыры, якiх у Мажары няма. З Мажары трэба пачынаць зусiм з нуля, трэба ўсё зрабiць. Сёння гэта нам не па зубах. Няхай даспявае. Вакол яго пачынае збiрацца невялiкi гурт маладых крытыкаў. Гэта добра. Але ён яшчэ надта зялёны. Дуаен мае ўплывовых сяброў.
- У тым лiку сур'ёзных пiсьменнiкаў. I не абы-якiх. Яго дружба з Жужам i Партэнам, яго "сяброўскi дзень" раз на тыдзень - усё гэта вельмi добра. Мажары куды менш прыкметная фiгура. На карысць Дуаена i тое, што ён мае падтрымку афiцыйнай асобы. Вы ведаеце, яны ваявалi разам з Правiданам i цяпер запанiбрата.
- Усе згодныя?
Яны адразу ўзялiся за працу, i праз дзве гадзiны справе Дуаена быў дадзены ход.
Тым часам Дуаен рыхтаваў свой штотыднёвы вечар. Гэтым разам збiралiся з нагоды мяса па-гiшпанску, гэта значыць не надта тлустага, з цёртым сырам. Як казаў Дуаен, для тых, у каго слабая пячонка, гэта, напэўна, немiнучая пагiбель. Тым горш iм, будуць есцi моркву.
Эла накрывала на стол. Жуж не прыйдзе, ён ненавiдзiць людзей. Партэн таксама, ён не выносiць Муаўра. Муаўр прэтэндуе на тое, што яго продкам быў славуты Абраам дэ Муаўр, аўтар неверагоднай формулы для ўяўных лiкаў. I, несумненна, з гэтай прычыны публiкуе лiчбавыя паэмы, як ён iх называе. Гэта ёлуп. Але яго выдаюць. Ён рыхтуе прадмову да выстаўкi Дуаена, якая мае адбыцца ў адной галерэi з досыць строгiмi правiламi. Яе гаспадар перакананы, што яна з'яўляецца чымсьцi накшталт Амбруаз Валяр для мастацкай элiты. Бо цяпер няма мастакоў генiяльных, ёсць толькi элiтарныя. Нюанс. Таму, са згоды Дуаена, ён заказаў прадмову Муаўру, паэту невядомаму, якога цанiла вельмi невялiкая элiта. У Муаўра ёсць яшчэ два месяцы, каб яе напiсаць. Ён гаворыць, што працуе дзень i ноч.
Усе яны жывуць у асаблiвым свеце сучаснага мастацтва, у тым лiку i Эла, якая навучылася па-свойму глядзець на палотны i знаходзiць за тым, што намалявана, розныя рэчы, якiх яна раней не бачыла.
Усе шчырыя, да вар'яцтва, да хлуснi. Жуж слепа верыць, што Дуаен нiчым не саступае Мiкеланджэла, але выяўляе сваю велiч сучаснымi сродкамi. Партэн гатовы даць адсекчы сабе галаву, каб давесцi, што Дуаен - гэта дзеяч Адраджэння 1960-х. А ўсё тое, што пiша пра Дуена Муаўр, так старанна ўзважваецца i ў iнтэлектуальным, i ў прафесiйным плане, словы падбiраюцца так бездакорна, што зразумець гэта цяжка.
Як цяжка зразумець i жывапiс Дуаена. Эла кажа, што калi думкi-палотны Дуаена стануць даступнымi кожнаму, яны ўсе ўжо будуць у iншым свеце. На сённяшнi дзень гэта самыя элiтарныя творы з усiх, якiя ведала мастацтва. "Таму, - кажа яна, - найбольш палкiмi паклоннiкамi Дуаена, акрамя некалькiх дасведчаных калекцыянераў, якiя даюць яму магчымасць iснаваць, з'яўляюцца Жуж i Партэн, самi пiсьменнiкi, вельмi цяжкiя для недасведчаных, i Муаўр, вельмi перадавы паэт, не лiчачы афiцыйнай асобы, Правiдана, якi ў свой час выкладаў фiласофiю".
У некаторых колах мастакоў так званага авангарду з Дуаена кпяць. Яго лiчаць у жывапiсе больш кухарам, чым мастаком. Гэта таксама адна з прычын замкнёнага жыцця Дуаена, бо ён, як кожны мастак, пакутаваў ад гэтага.
Сам ён верыў у сябе, але з пэўнай доляй сумнення, неабходнага чалавеку творчаму. Ён верыў у мастацтва, прасякнутае iнтэлектам, якому ён служыць, як старанны рамеснiк, багаты сваiм надзейным рамяством. Ён апора тых iдэй, якiя яго сябры выцягваюць, бы нiтку з клубка, потым з яго палотнаў. Яны не зусiм супадаюць з ягонымi, вельмi неакрэсленымi, якiя губляюцца ў колеры i сюжэце. Iдэi яго сяброў куды багацейшыя i абцяжараныя словамi. Часам яны выклiкаюць здзiўленне. Але гэтыя дапоўненыя iдэi i выразы ўвасаблялiся ў наступнай карцiне i гэтак далей.
Кажуць, што ўсе яго палотны падобныя адно да аднаго, але ў iх безлiч варыяцый. Так цi iнакш, працуе ён марудна, робiць мала. За выключэннем высокапастаўленага Правiдана i яго сяброў, якiм ён падарыў некалькi карцiн, i яшчэ шасцi-сямi калекцыянераў, кожны з якiх набыў за апошнiя тры гады па некалькi яго твораў, Дуаена ведаюць толькi сярод мастакоў. У яго няма нi свайго прадаўца карцiн, нi галерэi, нi кантракта. Ён зрэдку выстаўляе свае карцiны ў таго гандляра карцiнамi, з якiм у яго ёсць дамоўленасць на выстаўку. Дзякуючы ўплывоваму Правiдану некалькi яго карцiн купiлi замежныя музеi.
Такiм чынам, у Дуаена ёсць сваё вузкае асяроддзе, якога цяпер няма нi ў аднаго мастака. Пра гэта нiколi не гавораць, як не гавораць пра старажытнаегiпецкiх багоў у Ватыкане. Усiм займаецца Эла. Яна - аб'ект асаблiвага захаплення, яе акружаюць павагай, ёй прыносяць невялiчкiя кактусы ў вазоннiцах, якiя яна збiрае. "Што б ён рабiў без яе?" - гавораць усе. Гэта цудоўная жанчына. Жуж, Партэн i Муаўр лiчаць, што ў яе ўзвышаная душа, адкрытая для тых абсягаў жывапiсу, праз якiя iдзе Дуаен. Яны яе вельмi шануюць. Яе бясконцая самаахвярнасць дапамагае захоўваць той клiмат, у якiм могуць нарадзiцца творы Дуаена.
Гэта маленькая кругленькая жанчына, якая нiколi не задае сабе пытанняў.
Дуаен трэ мускатныя арэхi ў сваю страву, якая кiпiць ужо дзве гадзiны. Мускатны арэх кладуць за гадзiну да канца варкi. Ён не вельмi задаволены зробленым за дзень. Раптам ён успомнiў пра крытыка, якi напiсаў, што яго карцiны нагадваюць цёрты мускатны арэх, i злёгку прыкусiў губу. Ён не абыякавы да крытыкi. Ён не адзiнокi, яго цесна акружаюць сябры, але часам яму здаецца, што iх вельмi мала.
Ён працуе з верай i мала-памалу пачынае думаць пра сябе так, як думаюць пра яго сябры. Раней ён адчуваў сябе толькi мастаком. Цяпер ён адчувае сябе ў пэўнай меры выканаўцам нейкай мiсii.
У той самы момант, калi ў майстэрнi Дуаена гатуецца славутая страва, ад якой Муаўр можа трапiць на той свет i якая застанецца вядомай самымi вялiкiмi косткамi з мозкам, якiя толькi бачылi, пачынаецца аперацыя Дуаен.
Вядомы ў Парыжы калекцыянер вядзе дзелавую размову з сярэднiм уладальнiкам сярэдняй галерэi. Пад час размовы ён яму кажа:
- Дарэчы, у мяне ёсць карцiна Дуаена, якой я хацеў бы пазбыцца. Гэта вас не зацiкавiць?
- Не, анi, - адказвае гандляр. - Гэта нiчога не варта. Што я буду з ёй рабiць? Ёсць, канечне, некалькi аматараў, але на рынку гэта нуль.
- Што ж, тым горш.
- Пры нагодзе прывязiце яе да мяне. Я паспрабую яе прадаць, толькi каб зрабiць вам паслугу. Але што вы за яе атрымаеце?.. На аўкцыёне за яе шмат не дадуць.
- Добра, пабачым.
У гэты самы час яшчэ да дзесяцi гандляроў звяртаюцца з падобнымi прапановамi па тэлефоне або пад час вiзiту. Людзi хочуць прадаць Дуаена. Iх запэўнiваюць, што прадаць гэта практычна немагчыма. Ва ўсякiм разе, на рынку гэта нуль.
Другая фаза. На наступны дзень тым самым гандлярам звоняць i задаюць адно i тое пытанне:
- Цi няма ў вас часам карцiны або карцiн Дуаена?
- Не, цяпер няма, але калi вас гэта сапраўды цiкавiць, то я магу дастаць, мне якраз прапанавалi...
- Я згодны заплацiць за карцiну да дзесяцi тысяч франкаў, самае большае пятнаццаць, - кажа калекцыянер.
Гандляру карцiць сказаць: "Вы здурэлi, яе можна купiць куды танней". Але ён кажа:
- Добра, я вам пазваню.
Дзесяць разоў паўтараецца такая самая цi амаль такая сцэна.
Дзесяць гандляроў звоняць калекцыянерам, што прыходзiлi напярэдаднi, i кажуць:
- У мяне ёсць пакупнiк на вашага Дуаена, вязiце яго як мага хутчэй.
- Добра, але я тут пацiкавiўся. Ён каштуе значна болей. Вы дазнайцеся. Я прывязу вам яго на наступным тыднi.
Дробныя гандляры адразу пачынаюць званiць адзiн аднаму. Праз два днi, нiхто не ведае чаму, але пра Дуаена пачынаюць шмат гаварыць у галерэях.
На сёмы дзень да аднаго з гандляроў прыходзiць калекцыянер i за вялiкiя грошы купляе тое, што яго супольнiк прынёс ранiцай. Ён кажа збянтэжанаму гандляру:
