Алесь Марціновіч - Былое, але не думы
Гэта быў ці не першы дзень маёй працы ў рэдакцыі драгічынскай раённай газеты. Што адзін з першых, то пэўна. У душы я разумеў, што трэба было б адзначыць маё працаўладкаванне, але, будучы на той час надта сарамлівым, не асмельваўся прапанаваць гэта. Супрацоўнікі ж газеты самі не напомнілі. Відаць, думалі: адкуль узяцца ў маладога спецыяліста грашам. Атрымае пад’ёмныя, першую зарплату, то і пачастуе. Грошы, праўда, у мяне былі. Не паспеў растраціць дзве месячныя стыпендыі, якія выдаваліся тым, хто ехаў па размеркаванні.
Каб я хутчэй увайшоў у курс справы, рэдактар прапанаваў мне падзяжурыць па нумары. І сам я быў не супраць гэтага, бо памятаў адно з выказванняў Гётэ: «Суха теория, мой друг, а древо жизни пышно зеленеет». Дзяжурства па нумары — гэта ж таксама дрэва — дрэва журналістыкі. Таму я ахвотна ўзяўся чытаць палосы, якія прыносілі мне з друкарні, што знаходзілася ў тым жа калідоры, што і рэдакцыя. Нешта папраўляў, штосьці ўдакладняў.
Тым часам рабочы дзень блізіўся да завяршэння. Аднак ніхто мяне не прыспешваў, бо ўсё ішло паводле рэдакцыйнага графіка. Я ж стараўся быць як мага больш уважлівым, за што і не прамінуў пахваліць мяне рэдактар. Мне ад такой пахвальбы, безумоўна, стала радасна: атрымліваецца, што не марна вучыўся на журфаку. Дый ад таго ўзрадаваўся яшчэ, што «ўліванне» ў працоўны калектыў адбываецца паспяхова. Праўда, калі паглядзеў на рэдактара, па ягоным позірку заўважыў, што паводзіць ён сябе крыху не так, як да гэтага. Больш вясёлы, раскаваны. Прычына стала зразумелай, калі ўбачыў, як адзін з загадчыкаў аддзела, увайшоўшы ў кабінет, штосьці зашаптаў рэдактару на самае вуха. Той, зрабіўшыся сур’ёзным, ціха сказаў:
— Адну.
Для мяне не заставалася сумнення, што мае новыя калегі таксама займаюцца «ўліваннем». Толькі, вядома, не ў калектыў, які для іх даўно свой, а незаўважна ад мяне прапускаюць адну-другую шклянку пладова-«выгаднага». Зразумелым стала і іншае: паколькі я іх частаваць не збіраўся, то нельга было чакаць гэтага і ад іх. Але адначасова ў галаве мільгнула і іншая думка: калі ім можна, то чаму не можна мне? Але не кінеш жа чытаць палосы. Таму давялося крыху пачакаць, калі чарговую панясуць на праўку і ў мяне з’явіцца вольная хвіліна.
Пасля гэтага я і паспяшаўся на аўтобусную станцыю, на якой меўся буфет, які працаваў дапазна. Пра гэта я даведаўся, калі пасля абароны дыплома прыязджаў у Драгічын «на разведку». У гэтым жа буфеце прадавалі і тое, чаго мне цяпер так хацелася. Я папрасіў у буфетчыцы шклянку віна, а ў дадатак ці то нейкі піражок, ці то яйка, і, задаволены зробленым, вярнуўся на дзяжурства. Настрой стаў нават куды больш прыемны, чым ад пахвальбы рэдактара. А паколькі дзяжурства зацягвалася, то я паспеў зрабіць у буфет яшчэ адну ходку. Калі што і здзівіла, дык тое, што буфетчыца ўсміхнулася мне, як старому знаёмаму. Пазней ужо, калі стаў у Драгічыне сваім чалавекам, даведаўся, што Броня — так звалі гэтую немаладу жанчыну, ведала, хто я такі. Аб з’яўленні ў рэдакцыі маладога супрацоўніка чуткі разышліся хутка, а тыя, хто працаваў у газеце, былі яе сталымі кліентамі.
— Шклянку? — для пэўнасці спытала буфетчыца Броня.
— Шклянку! — упэўнена адказаў я, і, апярэджваючы яе запытанне наконт закускі, дадаў: — Больш нічога.
Яна не толькі з разуменнем, але і з радасцю паглядзела на мяне, канчаткова ўбачыўшы ў маёй асобе сталага наведвальніка. Вядома, што ў далейшым я не мог не апраўдаць яе спадзяванні.
Нарэшце, была прачытана апошняя паласа. Рэдактар падпісаў нумар у друк і ўсе пачалі разыходзіцца. Але мне спяшацца на кватэру не хацелася, Пратасевіч на той час у рэдакцыі яшчэ не працаваў, таму я вырашыў адзін прагуляцца па Драгічыне. Хутка я апынуўся каля гарадскога парку, у якім, я гэта ўжо ведаў, працаваў павільён, які па-простаму называлі забягалаўкай. Калі я прайшоўся некалькі разоў узад-уперад, ногі мяне самі пацягнулі ў гэты павільён.
Зайшоўшы ўнутр, я здзівіўся, як шмат у ім народу. Зразумела, гэта былі мужчыны. Пазней, калі пасля арміі працаваў у Капылі, а потым у Слуцку, нічога падобнага не бачыў. Вядома, там таксама працавалі розныя павільёны і буфеты, але ў іх было не так людна. Тут жа было такое ўражанне, што ўсе мясцовыя Адысеі, як у той песні, уцяклі сюды «от жены, от детей». Давялося станавіцца ў даўгаватую чаргу. Выстаяўшы яе, я пачаў азірацца па баках, шукаючы вольнае месца. Але нідзе яго не было. Заняты былі не толькі сталы. Некаторыя абступілі нават вялізныя дубовыя бочкі, у якіх тады прывозілі піва. Я ўжо хацеў выпіць віно стоячы, як з-за аднаго са сталоў пачулася:
— Сашка, ідзі да нас!
Я ўздрыгнуў не столькі ад поклічу, колькі ад таго, што хтосьці тут ведае мяне.
Аказалася, што за тым сталом сядзелі супрацоўнікі газеты. Адзін з іх да таго, як я прыехаў па размеркаванні, узначальваў аддзел пісьмаў. Калі я падышоў, хтосьці з іх незласліва папракнуў:
— Пачаставаць шкадуеш, а адзін...
Я, не даслухаўшы яго, накіраваўся назад. У чарзе зашумелі, але, калі даведаліся, што толькі што разлічваўся з буфетчыцай, дазволі ўзяць яшчэ. Потым, зразумела, было яшчэ і яшчэ. У свой пакойчык я вярнуўся познім вечарам. Пакінулі мы буфет ці не перад самым закрыццём, а да ўсяго яшчэ пагаварылі ў парку. Разышліся як самыя блізкія сябры. Нават той супрацоўнік, які пазбавіўся з-за мяне аддзела, ніколькі не крыўдаваў. Журналісцкай адукацыі ён не меў. Дый рэдактар абяцаў пакінуць яго ў рэдакцыі звычайным супрацоўнікам.
Аднак, калі я прыйшоў у рэдакцыю раніцой, заўважыў, што нешта не так... Тыя, з кім я ўчора бавіў час, былі пахмурныя, былы загадчык аддзела зусім не з’явіўся. Нарэшце, адзін з іх, Васіль Андрэевіч, з якім пазней склаліся такія прыязныя адносіны, ці то папрасіў мяне, ці то папярэдзіў:
— Нікому ні слова пра тое, што ўчора былі разам.
— Ды буду маўчаць як рыба, — запэўніў я яго. — Навошта гэта афішыраваць.
— Маладзец, — сказаў ён, але выраз ягонага твару па-ранейшаму заставаўся сумным. — Астатняе, Сашка, — уздыхнуў ён, — сам даведаешся.
Гэтае «сам даведаешся» заінтрыгавала мяне, але, бадай, у большай ступені спалохала. Значыць, адбылося нешта такое, пра што ён сам не хоча казаць, а можа, і баіцца нават. Адразу стала не па сабе. Неставала яшчэ, каб адразу ўліп у нейкую непрыглядную гісторыю.
Праўда, як хутка высветлілася, уліп былы загадчык аддзела пісьмаў. Ён і дагэтуль меў нямала непрыемнасцей на рабоце з-за таго, што не ў меру ўжываў спіртное. Хоць яго неаднаразова папярэджвалі, аб’яўлялі вымовы, ды выправіцца чалавек ніяк не мог. Перад маім прыездам ён атрымаў апошняе папярэджанне. Магчыма, калі б яшчэ нейкую правіннасць ён зрабіў на рабоце, рэдактар пастараўся б усё спусціць на тармазах, але адбылося такое...
Былы загадчык аддзела пісьмаў жыў у адным доме з сакратаром райкама партыі. Падобныя двухпавярховікі ў сярэдзіне 60-х гадоў з’яўляліся ў шмат якіх невялікіх раённых цэнтрах. Дый пазней будаваліся, падобныя адзін на адзін. Але той былы загадчык не дамы пераблытаў, а паверхі ў сваім доме. Таму патрапіў не ў сваю кватэру, а ў тую, у якой жыў сакратар райкама.
Настолькі п’яны быў, што калі яму адчынілі дзверы, нават не заўважыў, што перад ім не ўласная жонка, а чужая жанчына. Тут жа ў прыхожай пачаў распранацца. Калі ён стаў знімаць штаны, гаспадыня закрычала, паспрабавала прагнаць яго. Ды дзе там! Стоячы ў адных трусах, ён паслаў яе — куды, зразумела, і накіраваўся ў спальню. Акурат у гэты момант і з’явіўся сакратар райкама. Толькі пасля гэтага былы загадчык аддзела зразумеў, што штосьці атрымалася не так, але ён быў настолькі п’яны, што не ўстаяў на нагах і паваліўся на падлогу. Давялося гаспадару па тэлефоне выклікаць ягоную жонку.
Гэтая прыгода і вызначыла далейшы лёс былога загадчыка аддзела пісьмаў. Пасля таго ён ужо стаў увогуле былым журналістам. Па-мойму ў рэдакцыі ніхто так і не даведаўся, што гэтаму «паспрыяў» і я. Тыя, з кім у той вечар выпіваў, умелі трымаць язык за зубамі. Толькі мне ад гэтага не лягчэй. Па сённяшні дзень адчуваю нейкую маральную віну.
Ці ўзяць яшчэ адзін выпадак падобнага кшталту. Расказаў мне пра яго празаік В., на жаль, ужо нябожчык. У Мінску мы хоць і працавалі з ім у розных рэдакцыях, але ў адным будынку, а жылі ў суседніх дамах, якія стаялі паралельна. Прытым гэта пяціпавярховікі, пабудаваныя па тыпавым праекце, а таму вельмі падобныя. Калі б ішоў хто ноччу, не ведаючы іх нумарацыі, то мог бы лёгка пераблытаць, у каторы яму трэба ісці.
Празаік жа В. часта дамоў вяртаўся на «аўтапілоце», то аднойчы і патрапіў не ў свой. Знайшоўшы «свой» пад’езд, ён, паколькі на той час дамафонаў яшчэ не было, лёгка зайшоў унутр і падняўся на патрэбны яму паверх. Падышоў да «сваёй» кватэры, дастаў ключ. Аднак як ні стараўся, ключ не хацеў паварочвацца. Празаік В., крыху пачакаўшы, паўтарыў свае намаганні. Зноў ніякіх вынікаў. Тады ён націснуў кнопку званка. Дзверы адразу расчыніліся і В. убачыў на парозе раззлаванага незнаёмага мужчыну. Тут трэба сказаць, што п’яным В. заўсёды станавіўся вельмі раўнівым.
