Алесь Марціновіч - Былое, але не думы
Убачыўшы кавалак свежага сала, я ўзрадаваўся. У адным месцы скурка была ў крыві.
— Хутчэй налівай, — папрасіў я С.
— Дык і шклянкі няма, — разгубіўся той.
— Тады з пляшкі.
Узяўшы ў яго пляшку, я хуценька правёў пальцам на тым месцы сала, дзе была кроў, лізнуў палец і, як нічога і не было, зрабіў некалькі глыткоў.
— А ты сапраўды інтэлігент? — С. не хаваў свайго захаплення. — Праўда, — сказаў ён, — мы — людзі простыя, таму і без крыві можам абысціся.
Наступныя глыткі я ўзяўся рабіць стоячы на праходзе ў аўтобусе. Бо так было зручней. Аднак не паспеў я прыкласціся да рыльца бутэлькі, як на ўвесь аўтобус пачуўся незадаволены голас вадзіцеля:
— Не напіцеся, як гэты, а то і вас у Мінску не разбуджу.
Прабачце, забыў сказаць, што з Хойнікаў у Бабруйск ехаў адзін п’яны і вадзіцель па прыездзе ў Бабруйск, як ні стараўся, так і не змог яго разбудзіць. Махнуўшы рукой, ён сказаў:
— Чорт з табой, едзь да Мінска. «Заспяваеш», калі трэба будзе назад вяртацца.
Дарэчы, той п’яны, не здагадваючыся, што даўно праехаў Бабруйск, працягваў спакойна спаць.
— Мы не такія, — паспяшаўся запэўніць вадзіцеля С..
— Мы інтэлігенты, — дадаў я.
Вадзіцель на гэта нічога не адказаў. Дый ён, бадай, за нас надта не турбаваўся, бо паводзілі мы сябе ціха. Калі ж бутэлька была выпіта, я пацікавіўся ў С.:
— А заўтра блага не будзе? Усё ж без закускі.
— Пра што гаворка? — шчыра здзівіўся С., — мама ж спецыяльна для мяне гнала. Нейкія травы дадавала.
Назаўтра я сапраўды адчуваў сябе так, быццам нічога ў рот і не браў. Вось што значыць па-сапраўднаму народны рэцэпт. Паўплывала на настрой, безумоўна, і таварыскасць, кампанейскасць С. Нездарма ў народзе кажуць: «Добрае слаўцо лепш за піўцо». А калі гэтае самае «піўцо» ды з добрым слаўцом, а яшчэ з добрым чалавекам, то нічога не скажаш — выдатна.
З гэтай сваёй звычкай хоць што-небудзь, нават самае нечаканае, узяць на зуб перад тым, як выпіць чарку, калі няма ніякай закускі, я сутыкаўся не аднойчы. Штосьці забылася, але ў памяці застаўся яшчэ адзін выпадак, калі давялося шукаць што-небудзь, каб замарыць чарвячка. Звязаны ён з маім дзяжурствам так званым свежым вокам па «ЛіМе».
Прыйшоў тады на дзяжурства чамусьці і галоўны рэдактар. Не першы, а другі Ж. Чаго завітаў я запамятаваў, бо на той час па нумары дзяжурылі звычайна загадчык аддзела і хто-небудзь з супрацоўнікаў — адпаведна галоўны дзяжурны і свежае вока. Але, мабыць, быў нейкі адказны нумар, таму што на дзяжурстве быў яшчэ і адказны сакратар С. Паколькі ў дзяжурным пакоі месца ўсім неставала, то Ж. узяў ключы ад кабінета ў Т., які загадваў аддзелам літаратуры і мастацтва ў «Звяздзе», а ў той дзень па нейкай прычыне не працаваў. Туды я і насіў паказваць палосы.
Адзін раз заходжу, другі. Гляджу Ж. не адзін, а разам з адказным сакратаром С. Першы раз нічога падазронага не заўважыў, а другім бачу: штосьці абодва нейкія ажыўленыя. Аднак падумаў, што гэта падалося. Аднак калі зайшоў трэці раз, упэўніўся, што не памыліўся. Дый Ж. кажа:
— Грамаў сто засталося, то калі хочаш...
—Але ж я — свежае вока, — жартую.
— Лічы, што табе галоўны рэдактар загадаў, — засмяяўся Ж. і налівае мне сто грамаў гарэлкі.
— А чаго-небудзь няма.
Ж. не даў дагаварыць і гэтаксама, як некалі ў аўтобусе С., асуджальна паглядзеў на мяне:
— Інтэлігент знайшоўся...
Я паўтарыў, што, калі чаго-небудзь не знайду на зуб, не змагу выпіць.
— Нічога не засталося, — сказаў быццам вінавата Ж., — Хіба што ў стале Т. што-небудзь ёсць, — ён адчыніў шуфляду і ўзрадаваўся: — На дне шклянкі цукар застаўся. Пойдзе?
— Канечне, — адказаў я, апускаючы палец у шклянку. Узяўшы на яго крыху цукру, я паўтарыў тое, што рабіў у аўтобусе, калі закускай для мяне стала кроў, якая запяклася на сале.
Герой за нас гарой
Жыў у горадзе Глыбокім цікавы паэт Тамаш Ляшонак. Па сваёй асноўнай прафесіі — узначальваў раённыя энергасеткі — быццам і далёкі быў ад паэзіі, але вершы пісаў цудоўныя. На жаль, будучы чалавекам сціплым, не надта спяшаўся друкаваць іх. Таму ў Мінску і даведаліся пра яго толькі тады, калі ягоны ўзрост ужо набліжаўся да шасцідзесяці. Затое першая кніжка Тамаша Васільевіча «Запознены дар», якая стала свайго роду і выбраным, была прыхільна сустрэта і крытыкай, і чытачамі. Таму і вырашана было прэзентацыю яе правесці ў Глыбокім акурат у дзень 60-годдзя аўтара. Сам юбіляр ахвотна пайшоў насустрач.
У Глыбокае паехала прадстаўнічая пісьменніцкая дэлегацыя, у складзе якой быў народны пісьменнік Беларусі Іван Шамякін, што, безумоўна, надавала гэтаму мерапрыемству яшчэ большую вагу. Вечар прайшоў вельмі хораша і, па ўсім адчувалася, прынёс вялікае задавальненне віноўніку ўрачыстасці. Зразумела, не абышлося і без неафіцыйнай часткі, якая гэтаксама прайшла хораша, а юбіляр пачуў у свой адрас нямала цёплых і заслужаных віншаванняў. Але, якім бы радасным ні было свята, яно, як вядома, рана ці позна, але абавязкова завяршаецца.
Урачыстасці з нагоды 60-годдзя Ляшонка скончыліся позна. Ад’язджаць не хацелася, але ад’язджаць трэба. Праўда, вярталіся не з пустымі рукамі: на дарогу нам далі вялізную бутлю віна, што вырабляецца на мясцовым заводзе. Канечне ж, не «чарніла», якое паступае ў магазіны, а такога, што разлічана для ўласнага спажывання, ці для шаноўных гасцей. Паколькі мы гэтым разам былі «свае», то нам і адпаведны прэзент. А гэты прэзент, вядома, такі, калі толькі ўспомніш пра яго, то адразу хочацца спыніць машыну. Зразумела, для таго, каб пакаштаваць віна. Праўда, спачатку задавальняліся тым, што пускалі шклянку па кругу ў салоне аўтобуса.
Між тым ужо і ноч наступіла. Тады нехта з нас і прапанаваў спыніцца і выпіць, як кажуць, па-людску. Іван Пятровіч гэтую ідэю ўхваліў, толькі папрасіў, каб доўга не затрымліваліся. Разам з усімі, калі машына спынілася, выйшаў на ўзбочыну. А цёмна так, што нічога не відаць. Таму, каб зручней было, папрасілі вадзіцеля ўключыць у салоне святло, а ззаду машыны, проста на асфальце паставілі шклянкі па колькасці чалавек. Наліваць узяўся я. Але паспрабаваў — нічога не атрымліваецца. Бутля вялізная, паспрабуй патрапіць у шклянку, каб не праліць ні кроплі. Шамякін, заўважыўшы, што я маруджу, выказаў незадавальненне:
— Давай хутчэй, а то і так позна ўжо.
— Не атрымліваецца, Іван Пятровіч, — кажу. — Няхай хто-небудзь мне шклянкі падае, зручней будзе наліваць.
Толькі прамовіў я гэта, як нечакана з цемры вынырнула машына, з якой, быццам тыя ганчакі, выскачылі два міліцыянеры з дубінкамі. Яшчэ гэтага не хапала?! Але як хутка яны выскачылі, гэтаксама хутка і запаволілі свае крокі: на грудзях Шамякіна ззяла Зорка Героя Сацыялістычнай Працы. Хутчэй за ўсё нават не толькі яна ўразіла іх. Міліцыянеры не маглі не пазнаць народнага пісьменніка. Дарэчы, так адбылося і тады, калі ехалі ў Глыбокае. Патрульны, спыніўшы нашу машыну, каб праверыць у вадзіцеля дакументы, быў вельмі ўражаны, калі ў салоне ўбачыў Івана Пятровіча. Ён нават разгубіўся. Калі ж Шамякін падпісаў яму сваю кнігу, з радасцю прамовіў:
— Скажу сябрам, як гэта адбылося, вельмі здзівяцца.
Тым больш здзівіліся такой сустрэчы гэтыя міліцыянеры.
— Вы уж извините, пожалуйста, — сказаў адзін з іх. — Проезжая мимо, мы не могли не остановиться. Понимаете, здесь такой порой опасно даже ездить. Тем более — останавливаться. Может проведем вас к нашему посту?
Ад падобнай прапановы мы, канечне, адмовіліся. Падзякавалі міліцыянерам за такое клопатнае стаўленне іх да нас. Хуценька выпілі крыху віна і прадоўжылі свой шлях у Мінск. На жаль, у Івана Пятровіча ўжо не засталося ніводнай кнігі, каб падпісаць нашым дабрадзеям — усе раздарыў чытачам на вечары Ляшонка. Хоць ні ў кога з нас не заставалася сумнення, што калі б яны не ўбачылі Шамякіна, проста так ад іх мы наўрад ці адкараскаліся б. Усё ж на дварэ быў толькі 1995 год, і пакуль парадак у органах унутраных спраў, як і ў іншых сферах дзяржаўнай улады, канчаткова не навялі.
Такія вось спіртовыя справы
Было гэта падчас адной з камандзіровак. Вярталіся познім вечарам. За размовамі час бег непрыкметна і хутка. Толькі калі ўжо ўехалі ў Мінск, вадзіцель нечакана спахапіўся:
— Ой, забыў сказаць, што на дарогу нам далі некалькі бутэлек ці то мінералкі, ці то нейкага безалкагольнага напітку.
Паколькі справа была зімой, а такой парой, як вядома, піць не надта хочацца, не сталі яго папракаць, чаму не сказаў пра гэта раней.
— У такім разе, — прапанаваў я, — падзелім пароўну.
— Можаш сабе і больш узяць, — кажа галоўны рэдактар. — Такога дабра і ў магазіне хапае.
— Даронаму каню ў зубы не глядзяць, — прыгадаў я вядомую прымаўку. — Магу і ўзяць.
Прыпыніліся, выйшлі з машыны. Вадзіцель адкрыў багажнік. У ім аказалася бутэлек шэсць ці сем. І ўсе аб’ёмныя: некалькі літровых, астатнія паўлітровыя. Пачалі разглядаць этыкеткі. Паколькі падсветкі ў багажніку не аказалася, з цяжкасцю пераканаліся, што ў большасці іх аказалася мінеральная вада «Мінская-4». Аднак у некаторых была «Дарыда», але не толькі мінералка, а і падсалоджаная вада. Не памятаю ўжо з якім водарам. Хоць гэта і не так істотна. Але, тым не менш, калі пачалі дзяліць гэты дарунак, то я ўсё ж узяў адну бутэльку такой вады. Падумалася: малодшы сын не будзе яшчэ спаць, а паколькі ён на той час вучыўся ў малодшых класах, то чаму б яго не пачаставаць... Галоўны рэдактар жа абмежаваўся бутэлькай ці то «Мінскай-4», ці то «Дарыды», прытрымліваючыся той думкі, якую выказаў яшчэ ў салоне машыны:
