Алесь Кажадуб - Далёка ад радзимы
- Мамачкі! - піскнула памрэжка Светачка, што сядзела побач са мной, і ўпусціла з рук нож, а за ім і відэлец.
Я пару тыдняў назад усю ноч распісваў «пульку» з таганскімі хлопцамі Высоцкім, Залатухіным і Смехавым, і таму зрабіў выгляд, што вахтангаўцаў не заўважаю. А тыя, у свой чарод, не заўважылі чаргу і прайшлі адразу да барменшы Людмілы, якая падцягнула жывот і крыху адтапырыла азадак, трэба сказаць, немаленькі. У чарзе ніхто не абазваўся ні гукам.
- Гляньце, а тут наліваюць! - сказаў Якаўлеў голасам Івана Васільевіча, які мяняе прафесію, і прагучала гэта зусім па-царску.
- Адставіць! - не павярнуўшы галавы, сказаў Ульянаў. - Па кубку кавы і бутэрбродзе. Увечары, між іншым, спектакль.
Голас у яго таксама быў што трэба.
- Якія мужчыны!.. - прастагнала за маёй спінаю адна з тэлевізійных дам.
Светачка і гэтага прастагнаць не магла. У яе трэсліся рукі, дрыжала
падбароддзе і імкліва набрыньвалі вільгаццю вочы.
«А ты што млееш? - падумаў я. - Даўно пара ісці замуж за якога- небудзь тэхніка або асвятляльніка».
Акцёры выпілі каву за барнай стойкаю і пайшлі ў студыю.
А я паехаў у Дом літаратара запісваць творчы вечар пісьменніка Алеся Рыбака.
- Пісьменнік, канечне, не першага рада, - сказаў Валянцін Цімафеевіч, мой галоўны рэдактар, - але пазванілі з ЦК. Да нядаўняга часу працаваў у Крамлі, перакладаў на беларускую мову ўказы і пастановы.
- Навошта? - спытаўся я.
- Што «навошта»?
- Каму беларуская мова ў Крамлі патрэбна?
- Не твайго розуму справа! - зрабіўся барвовы Валянцін Цімафеевіч.
Ён яшчэ не забыўся пра вымову, якую яму ўляпілі з-за мяне.
Я сядзеў у рэдакцыі, калі зазваніў адзін з тэлефонаў. Я падняў трубку.
- Хто там? - рыкнула трубка.
- А там хто? - пацікавіўся я.
Канечне, я пазнаў голас намесніка старшыні Дзяржтэлерадыё. Трубка зайшлася гнеўнымі кароткімі гудкамі.
Ва ўсёй гэтай гісторыі мяне здзівіла, што вымову аб’явілі не мне, а галоўнаму рэдактару. Відаць, выносіць пакаранне зброду накшталт мяне для начальства было ніжэй ягонай годнасці.
- Затое ў іх заробак нашмат большы, - сказаў я, калі мы абмяркоўвалі гэты факт у курылцы.
- А цябе ў наступны раз выганяць, - сказаў Васіль Шымко.
Ён быў сваяк Валянціна Цімафеевіча. Я на Васіля не пакрыўдзіўся.
Дык вось, мне было даручана запісаць творчы вечар Алеся Рыбака, і я безадгаворачна падпарадкаваўся.
- Рыбак не твой сваяк? - на ўсякі выпадак спытаўся я Васіля, з якім сутыкнуўся на выхадзе са студыі.
- Пайшоў ты! - зазлаваў той.
Да сямі гадзін вечара зала Дома літаратара практычна запоўнілася. Напрыканцы семідзясятых пісьменнікі карысталіся павагаю. Ды і ў кожнага з іх было поўна сваякоў і знаёмых. Я сядзеў у першым радзе. Гэта была адна з нямногіх прывілеяў прафесіі тэлевізійнага рэдактара - быць на вачах.
Алесь Рыбак выйшаў на сцэну. Быў ён невысокі, але вельмі паважны. Узяўшыся рукой за падбароддзе, пісьменнік некалькі разоў прайшоўся з аднаго боку сцэны ў другі. Увесь ягоны выгляд паказваў, наколькі пачэсная, цяжкая і адказная пісьменніцкая ноша. Нарэшце ён спыніўся перад мікрафонам.
- Вельмі доўгі час, - пачаў Рыбак, - я жыў далёка ад радзімы. Я працаваў у Крамлі.
Зала выбухнула апладысментамі.
- Лепш за пісьменнікаў гавораць толькі генералы, - сказаў рэжысёр Слава, калі я ў перапынку падышоў ды яго. - Даўно я не плакаў ад рогату.
- Я таксама пісьменнік, - чамусьці пакрыўдзіўся я.
- Але не з Крамля. Пішы, дарагі, раптам атрымаецца.
На жаль, нічога падобнага ў мяне не атрымалася.
НА ДАЧУ ДА КАРАТКЕВІЧА
Так сталася, што Уладзіміра Караткевіча, аўтара «Дзікага палявання караля Стаха», «Чорнага замка Альшанскага» і «Зямлі пад белымі крыламі» пры жыцці лепш ведалі ў Берліне, Варшаве і Празе, чым у Маскве. Я на свае вочы бачыў у «Литературной газете» артыкул пра вядомага польскага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча.
На Беларусі ён часцей за ўсё друкаваўся ў часопісе «Маладосць», у якім я ў канцы сямідзясятых працаваў у аддзеле нарыса і публіцыстыкі.
Аднойчы Уладзімір Сямёнавіч прыйшоў да нас з новым нарысам. Мы тут жа наладзілі застолле. Нягледзячы на тое, што рэдакцыя часопіса знаходзілася ў будынку ЦК камсамола, мы дазвалялі сабе выпіць чарку-другую з аўтарамі, тым больш такімі, як Караткевіч. Інструктары-цэкамольцы нас люта за гэта ненавідзелі, але зрабіць нічога не маглі. Творцам многае дазвалялася нават пры Сталіне.
Махнула крылом адна бутэлька, за ёй другая. Нечакана ў наш пакой увайшоў галоўны рэдактар часопіса Генадзь Бураўкін. Звычайна галоўныя пазбягалі застолляў з радавымі супрацоўнікамі, але тут усё-ткі Караткевіч.
- А да мяне завітаў пісьменнік з Літвы, - сказаў Генадзь Мікалаевіч.
- Галоўны рэдактар часопіса «Яўніма гратас».
- І яму нальем, - дастаў я з партфеля трэцюю бутэльку.
Літоўскі пісьменнік, такі ж самавіты, як і Бураўкін, ніколькі не ганарыўся. Наадварот, ён сказаў доўгую і напышлівую прамову пра тое, што лічыць за шчасце чокнуцца са славутым пісьменнікам Караткевічам. Бураўкін расчуліўся, схадзіў у свой кабінет і дастаў з сейфа штоф «Белавежскай».
- А паехалі да мяне на дачу! - падняўся ва ўвесь свой немалы рост Караткевіч. - Нядаўна тры літры старадарожскай самагонкі прывезлі. Закусім мядзведжай лапаю.
Грамада ў захапленні загула. Пабываць на дачы Караткевіча было мараю кожнага з нас. Пра мядзведжую лапу таксама ўсе чыталі ў «Дзікім паляванні караля Стаха».
Бураўкін выклікаў з гаража ЦК службовую «Волгу».
- У адной усе не змесцімся, - сказаў я.
Галоўны кіўнуў, пайшоў у свой кабінет і пазваніў па «вяртушцы».
- Першы сакратар сваю машыну дае, - сказаў ён, вярнуўшыся.
Мы выйшлі з будынка ЦК і пагрузіліся ў бліскучыя белыя «Волгі». На вуліцы змяркалася, але нікога з нас гэта не хвалявала.
- Каля «гастранома» спынімся, - даў мне дваццацьпятку Генадзь Мікалаевіч. - Купіш дзве бутэлькі, мінералку, хлеб і батон каўбасы.
Я ўсё зрабіў так, як ён загадаў. У магазінных чэргах ніхто не наракаў. Мусіць, у іх ведалі, што я закупляюся для пісьменніка Караткевіча і ягоных гасцей.
Я ехаў у машыне рэдактара. Побач сядзелі Караткевіч і літовец. Астатнія пісьменнікі ехалі за намі ў машыне першага сакратара.
Уладзімір Сямёнавіч зацягнуў песню пра сярэднявечную гулянку. У ёй расказвалася, што багатаму дзядзьку не трэба хадзіць туды, дзе п’е галота. «Не хадзі ты, дзядзька багаты, дзе басота п’е. Адзін за рукі, другі за ногі, трэці б’е ў каршэнь...»
- Каршэнь - гэта патыліца, - растлумачыў я літоўцу.
- Я-а... - ашаломлена працягнуў той.
- А куды мы едзем? - раптам перастаў спяваць Караткевіч.
- Да цябе на дачу, - сказаў з пярэдняга сядзення рэдактар.
- Хіба ты не ведаеш, што ў мяне няма дачы? - нахіліўся да яго Караткевіч.
Я і рэдактар утаропіліся адзін на аднаго вытарашчанымі вачыма. Якраз учора мы з ім гаварылі пра меркаванага аўтара ананімнай паэмы «Сказ пра Лысую гару». У ёй гаворка ішла пра пісьменніцкія дачы. Я разам з многімі іншымі лічылі, што аўтарам з’яўляецца Караткевіч. Надта ж добра паэма напісаная.
- Але ў яго няма дачы, - сказаў Бураўкін, калі я скончыў свае разглагольстваванні. - Каб так напісаць, трэба там жыць.
Я вымушаны быў з ім пагадзіцца.
І вось мы едзем на дачу да Караткевіча.
- Ну, вы даяцё! - рагатнуў кіроўца Толя.
Між іншым, ён лепш за іншых ведаў, хто з пісьменнікаў мае дачу, а хто не.
- Толя, - пакратаў яго за плячо Караткевіч, - убачыш зручнае месца і спыняйся.
- Ды што тут убачыш пасярод ночы! - хітнуў галавой той.
Але спыніўся тым не менш ён вельмі ўдала. Побач з дарогай самотны дуб, пад дубам поўна сучча. Мы з Гаўронам хутка нацягалі ламачча і расклалі вогнішча. У святле фараў дзвюх машын яно глядзелася вельмі маляўніча.
- Хлопцы! - падняў шклянку з «Белавежскай» Караткевіч. - Хіба на дачы гэтак вып’еш?
Ніхто з ім не спрачаўся. Гэта сапраўды было адно з лепшых застолляў у маім жыцці.
ПАЛІЦАІ Ў ЦЮБЕЦЕЙКАХ
Янка Брыль на Беларусі быў такі ж славуты пісьменнік, як і Караткевіч. Трэба сказаць, яны і знешне адпавядалі адзін аднаму. Нягледзячы на два метры росту і масіўны склад цела, Іван Антонавіч быў пранікнёны, нават шчымлівы лірык. І ў гумары разбіраўся. Ягоныя досціпы з аповесці «Ніжнія Байдуны» адразу разышліся на цытаты. Наогул, мушу сказаць, Галіяфаў у беларускай літаратуры хапала. Акрамя Брыля, ростам вылучаліся Кандрат Крапіва, Іван Мележ, Іван Навуменка, Ніл Гілевіч. Максім Танк таксама быў немаленькі.
Я сам належаў да маларослага падраздзялення беларускай літаратуры. На жаль, класікаў сярод нас было мала - Іван Шамякін, Аркадзь Куляшоў, Пімен Панчанка.
Але, нягледзячы на ўсю маю нягегласць, менавіта Брыль падтрымаў мяне пры ўступленні ў Саюз пісьменнікаў.
