Неизвестно - Пясецки
Прачнуўся. На ягонай шыі ляжала перакінутай рука чэкіста. Ён адсунуў яе, а потым з жахам адчуў, што пад дзяжкай няма рэвальвера. Пачаў шукаць яго, мацаючы рукамі пасцель. Доўга анічога не знаходзіў, нарэшце адчуў пад пальцамі ручку парабелума. Чэкіст ляжаў на ім, моцна прыціснуўшы целам да матраца. Забава, хочучы выцягнуць рэвальвер, сеў на ложку і адным рыў- ком вырваў парабелум з-пад чэкіста.
— Што? Што гэта? Хто тут?.. — трывожна пытаўся чэкіст, сядаючы на ложку.
— Нічога, нічога. гэта я паправіў коўдру. Скінулі яе на падлогу.
— А. я сапраўды. Угм. м-м-м...
Зноўку заснуў. У тую ноч Забава больш не спаў. Паліў цыгарэту за цыга- рэтай і думаў пра свой сон.
«Не выходзіць Лізка з галавы! Што прыгожая, дык прыгожая! — успомніў падрабязнасці сну. — Трэба яе абавязкова заваяваць, бо дакучае, як стрэмка пад пазногцем!»
— М-м. — мармытаў чэкіст.
— Спі, цялё! — прамовіў ціха Забава. — Малака ты не любіш, крыві і самагонкі няма.
Калі раніцай чэкіст прачнуўся, Забава прыкінуўся сонным. А калі той апрануўся і сышоў без развітання, Забава таксама падняўся, узяў з сабой з адрыны дакументы і вымыўся. Пасля сняданку развітаўся са Скальскімі, абяцаючы прыехаць калісьці на даўжэй, і падаўся на вакзал.
Неўзабаве ехаў у кірунку Оршы. Драмаў. З глыбіні вагона даносілася песенька:
Што я знала? Пас ды прас,
І была я сцерваю.
А цяпер я сярод вас,
Сёстры міласэрныя!
З другога канца вагона хтосьці крыкнуў:
— Гэй, ты, заткні хайло! Калі голасу не маеш, не дзярыся, як старыя споднікі!
Сапраўды, голас спявак меў агідны. Змоўк, як аблізаны, і больш не азы- ваўся.
* * *
У той час, калі Забава на магілёўскай кватэры Скальскіх вёў гутарку
з намеснікам каменданта губчэка, на вакзале ў Менску чэкісты арыштавалі двух суб’ектаў з падазронымі дакументамі. Адзін заявіў, што прыбыў сюды
з Польшчы, хочучы прабрацца да сваякоў у Маскве. Другі — Антон Крале- віч — паказаў, што родам з Вільні і што нядаўна ад безвыходнасці здзейсніў у эсплуататараў крадзёж 200 000 марак і, каб пазбегнуць адказнасці, збег у Саветы, дзе намерваецца сумленна жыць і працаваць. Кралевіча адканва- ірвалі ў губчэка, у распараджэнне судовага следчага, Стафана Нядбальскага. Другога арыштаванага накіравалі ў Маскву, на Лубянку.
ДЗЁННІК РАМАНА ЗАБАВЫ
Менск, 7 кастрычніка 1922 г.
Другі дзень я ў Брагіных. Дакараю сябе, што дарэмна тут сяджу, але мне неахвота вырушваць у зваротны шлях. А ўсё — Лізка... Пры ёй я як п’яны — твар б’е на плямы. Хочацца, калі гляджу на яе, скрыгатаць зубамі. схапіць яе на рукі, лашчыць, ціскаць, цалаваць... Часта ў яе прысутнасці не магу сабрацца з думкамі і бываю такім няўважлівым, што гэта насцярож- вае іншых.
Заўчора, прыехаўшы ў Менск, падаўся з вакзала пехатою да кватэры Бра- гіных. Пайшоў галоўнымі вуліцамі і праз сквер «Каляровы бульвар». Крочыў цэнтральнай алеяй, што перасякала сквер наўскос. Раптам на выхадах са сквера заўважыў нейкі незвычайны рух. Калі наблізіўся да аднаго з выйсцяў, убачыў ланцуг чырвонаармейцаў і чэкістаў, які атачаў сквер, правяраючы дакументы. Наўзбоч пагрозліва вуркатаў грузавы аўтамабіль, гатовы прымаць ахвяры. Была гэта чарговая аблава ЧК. У куце сквера тоўпіўся дзесятак ары- штаваных людзей, аточаных салдатамі са зброяй.
Я наблізіўся да выхаду і нядбайна ды абыякава паказаў — як прыкмеціў раней у вайскоўцаў і ўпэўненых у сабе людзей — «отпускной билет». Чэкіст зірнуў у пасведчанне і сказаў:
— Калі ласка, таварыш.
Я пакрочыў далей. Заўважыў, што «буйную рыбу» цяжка падлавіць на благіх пасведчаннях, хіба што бракароба. Хутчэй будуць благія або неда- сканалыя дакументы ў лаяльнага грамадзяніна, чым у шпіёна, аферыста ці прафесійнага злачынцы.
У Брагіных я заспеў Озімава, сакратара губвыканкама. Зосі ў хаце не было. Озімаў заляцаўся да Лізкі, седзячы за сталом каля яе. Я сеў насупраць Брагіна. Неўзабаве мы пачалі гуляць у прэферанс. Калі прыйшла Зося, пры- вітаў яе з удаванай радасцю. Заўважыў, што Лізка здзіўлена зірнула на мяне.
У прэферанс мы гулялі ўчатырох: Озімаў, Кобзаў, Брагін і я. Ліза і Зося назіралі за гульнёй. Жонка Брагіна, Марыля Іванаўна, нешта шыла пры малым століку. Я быў узбуджаны прысутнасцю Лізкі і знуджаны гульнёй у карты, якую не любіў, таму рабіў такія памылкі, што ўсе звярталі на гэта ўвагу. Для мяне пройгрыш анічога не значыў, бо гулялі на драбніцу. Некалькі разоў купляў карты «ўцёмную» і часта пападаўся, але меў такое шчасце, што больш чым без адной узяткі не заставаўся.
Тут жа пры маім крэсле сядзела Зося і падказвала мне хады, але я не звяртаў на гэта ўвагі і гуляў па-свойму. Озімаву прыйшла, відаць, добрая карта, бо калі я «ўцёмную» дайшоў да чырвенных сямёрак, ён сказаў са злосцю:
— Упартаму не штука гуляць, але трэба выйграць!
— Выйграю! — адказаў, гледзячы ў вочы Лізкі.
Яна ўсміхнулася да мяне залётна.
— Восем пікі, — сказаў Озімаў урачыста.
— Восем чырва, — у той самы момант адказаў я.
— Пас-с-с! — са злосцю кінуў Озімаў.
Я адкрыў карты і выйграў. Задаволены, весела засмяяўся. Лізка біла ў лад- кі. Озімаў пачырванеў ад злосці і фанабэрліва працадзіў:
— Трэба мець паняцце тактыкі гульні! — зірнуў на Лізку, паказваючы пальцам угару і дадаў павучальным тонам: — Гэта так як на вайне!
— Слушна! — адказаў я. — Але трэба таксама ўмець рызыкаваць, бо часам мужнасць больш значыць, чым тактыка. А баязліўцам аніякая тактыка не дапаможа!
Заўважыў, што Лізка з захапленнем глядзіць на мяне, быццам дзівячы- ся, што я маю адвагу пярэчыць Озімаву. А я зацяўся і вырашыў не даць яму гуляць. І не даў. З гэтай прычыны я некалькі разоў уляцеў, але не вельмі моцна, бо «ўцёмную» гуляў цяпер рэдка.
— О, гэта штосьці іншае! — сказаў, іранічна ўсміхаючыся пад канец гуль- ні Озімаў, калі я, гуляючы звычайнымі пікамі, застаўся ні з чым.
Такое мяне раззлавала. Вырашыў яшчэ раз згуляць яму на нервах. Чакаў толькі выпадку. Неўзабаве заўважыў, што яму прыйшлі добрыя карты, бо зір- нуўшы, кінуў іх на стол і запальваючы цыгарэту, сказаў нядбайна:
— Пікі. звычайныя...
— Чырва... звычайная... — выгукнуў я, туруючы ягонаму тону і той самай манерай запаліў цыгарэту.
Лізка зірнула на мяне і закусіла ніжнюю пунсовую губку.
— Сем пікі... — гэтак жа абыякава прамовіў Озімаў, гасячы запалку ў попельніцы.
Гледзячы Лізцы ў вочы, я падумаў: «Калі выйграю, дык споўніцца... напэўна!», і сходу падхапіў:
— Дзевяць пікі!
— Як? — спытаў здзіўлены Озімаў.
— Дзевяць пікі! — паўтарыў я.
— Уцёмную?
— Угум...
Лізка пырснула смехам.
Озімаў сабраў са стала свае карты. Доўга іх вывучаў, кратаючы ў паветры пальцамі правай рукі, і, нарэшце, вымавіў урачыста:
— Дзевяць крэстовых!
— Гуляю! — адразу сказаў я.
— Пас-с-с! — засычэў Озімаў.
Я адкрыў карты. Меў слабую карту — блефаваў. Адкуль прыдбаць яшчэ адну ўзятку? Адкрыў «прыкуп» і ўбачыў, што мне пашанцавала.
Лізка біла ў ладкі і весела смяялася. Озімаў пачырванеў ад злосці, най- перш таму, што я не даў яму гуляць (а таксама меў добрыя карты); па-другое таму, што не толькі — як спадзяваўся — я не ўляцеў, але яшчэ гэтак добра выйграў «уцёмную», што значна паправіла маю гульню; па-трэцяе, злавала яго Лізкіна радасць, выяўленая гэтак гучна за мой выйгрыш.
Канчаткова я падняўся з-за стала прайграным, але здаволеным. Зразумеў толькі, што ў Озімаве прыдбаў ворага, які не ўпусціць найменшага выпадку, каб мне нашкодзіць — холадна, разважліва, па ўсіх правілах «тактыкі».
Калі развітваўся з Брагінымі, каб пайсці ў свой пакой да спадарыні Жар- скай, Лізка асабліва моцна паціснула мне руку. «Можа, гэта таксама такты- ка. жаночая», — падумаў, адказваючы ёй моцным поціскам.
Назаўтра пайшоў да спадарыні Двалінскай. Мела вельмі сумны выгляд.
— Пан неяк змяніўся — сказала, прывітаўшыся са мной.
— З чаго пані зрабіла гэткую выснову?
— Так. Я гэта адчуваю.
Абгаварылі справу яе выезду, пра які распачала захады.
— Не ведаю, што з таго атрымаецца, — казала спадарыня Ядвіга. — Патра- буюць шмат дакументаў, а я нічога не маю. Усё загінула падчас пажару.
Я імкнуўся развесяліць спадарыню Ядвігу; распавядаючы пра жыццё ў Польшчы, памалу падняў ёй настрой.
— Няхай пані не хвалюецца, — сказаў я. — Калі не атрымаецца выехаць легальна, тады правяду пані праз «зялёную мяжу».
— Было б добра, — адказала спадарыня Ядвіга — толькі як вось Андзя?
— Калі прыйдзецца, дык і Андзю перанясём, — сказаў ёй. — Зрэшты, маем на гэта час.
Я катэгарычна забараніў ёй дапамагаць мне, да чаго яна зноўку выказала ахвоту. Сказаў, што ў мяне надзейныя крыніцы і пакуль што нічога не патра- бую. Даручыў толькі трымаць сталы кантакт з чэкістам, якому прынёс какаін і якога намерваўся выкарыстаць у будучым як інфарматара. Пакуль што пра- сіў, каб па-ранейшаму купляла для мяне і камплектавала пэўную карэспан- дэнцыю, якую забіраў з сабой у Польшчу.
