Алесь Яфімаў - Каменная ноч
Яму ўжо нязручна было стаяць. Ён быў стомлены. Нягледзечы на такую крытычную сітуацыю, хацелася спаць. Ён падумаў, што ўсё гэта — нейкі аўтарозыгрыш, што на сёння Яму ўжо дастаткова. Трэба вылазіць і класціся ў ложак, добра выспацца і нікуды заўтра не ісці. Схадзіць толькі ў краму, купіць тое, чаго хочацца, зрабіць сабе адпачынак, а пасля ўзяцца за сваё жыццё. Ён добра паказытаў нервы, пабыў на мяжы, а цяпер — хопіць. За гэты час, як Ён стаяў з пятлёй на шыі, у Яго галаве пранеслася шмат думак, большасць з якіх Ён не змог нават дакладна сфармуляваць, аднак, яны, відавочна, былі карыснымі. Цяпер галава была ўжо больш ясная, чым некалькі гадзін таму. Ён думаў, што трэба класціся спаць, а пасля забыцца на каменную глыбу, на гэтыя дзіўныя ідэі, перастаць вылучаць са сваёй асобы Добрага і Злога... Жыць і радавацца жыццю. Раз і назаўжды выкінуць непатрэбнае, а сапраўдныя праблемы — вырашыць...
Аднак раптам Яго думкі замаўчалі. Ён некалькі імгненняў паслухаў цішыню, што цяжка ціснула на вушы. А пасля наўзрыд заплаў. Думкі зноў замітусіліся, галава была падобная да вулля. Ён вырашыў, што не трэба быць слабым, што ўсе папярэднія думкі і пачуцці — часовае. Што калі не на наступны дзень, то на наступны тыдзень усё пойдзе ў звыклым рэчышчы і Ён будзе ненавідзець сябе яшчэ больш, будзе клясці сябе за гэтую слабасць. Ён пашкадаваў, што ўвогуле спыніўся — трэба было зрабіць адразу, хутка, як быццам ныраеш у халодную ваду. Не трэба было ўвогуле ні пра што думаць, нічога ўспамінаць...
Яму было вельмі горка і крыўдна. Быццам бы гэта не Ён залез у пятлю, быццам бы Яго прымусілі праз сілу. Аднак Ён стаў на спінку крэсла, і яно павалілася.
РАНІЦА
Калі ты доўга глядзіш у бездань, то бездань таксама глядзіць у цябе.
Ф. Ніцшэ
Яго павекі сутаргава сціснуліся, неверагодна здушыла шыю. Ён не мог ні ўдыхнуць, ні выдыхнуць тое паветра, якое засталося ў лёгкіх. У вушах пачуўся нейкі невыносны свіст, што ператвараўся ў гул. Балюча сціскала шыю. Ён адчуў, як застукала дзесьці ў патыліцы, як пачалі балець вочы. Рэфлекторна імкнуўся ўзняць руку, каб ухапіцца за вяроўку, аднак мог толькі неяк патузаць пальцамі. Вельмі моцна сціскала сківіцы. Ён усё яшчэ імкнуўся падняць руку і ўчапіцца за вяроўку... Усё гэта цягнулася некалькі секунд.
Нейкім чынам Ён здолеў закінуць руку ўгору і ўзяцца за тонкую вяроўку. Больш за тое, здолеў нават крыху на ёй падцягнуцца. Уздыхнуў. Павекі перасталі міжвольна сціскацца і Ён расплюшчыў вочы. Са здзіўленнем заўважыў, што ў пакойчыку няма столі. Вяроўка, за якую Ён трымаецца рукой, узнімаецца ў неба і на другім яе канцы вісіць Яго каменная глыба. I дзіўна Яму, што астэроід не падае, а бесклапотна вісіць у ярка-блакітным небе, быццам бы дырыжабль ці паветраны шар. I выглядае менавіта так, як Ён сабе і ўяўляў... Другі ж канец вяроўкі не абматаны вакол Яго шыі — ён вісіць у руцэ. Ад усяго гэтага Яму неверагодна дзіўна і цікаўна... Ён нават не адчувае ўласнай вагі — вісіць над падлогай, трымаючыся адной рукой за вяроўку, і Яму няцяжка. I рука нават не баліць.
Раптоўна Ён адчуў рывок вяроўкі — каменная глыба пачала падымацца. I Ён трымаючыся за вяроўку, пачаў узнімацца разам з ёй. Нягледзячы на тое, што яшчэ імгненне таму столі не было, цяпер Ён падымаецца скрозь столь, пралятае паверх і гэтак далей. Амаль так, як Ён уяўляў сабе кожную ноч. I пры гэтым, на кожным паверсе бачыць сваіх прыдуманых суседзяў, якія цяпер нерухома глядзяць на Яго. Глядзяць нейкімі шклянымі, мёртвымі вачыма, і ад позіркаў гэтых Яму становіцца неяк жудасна. Аднак нарэшце Ён узнімаецца над апошняй столлю. I Ён бачыць бясконца блакітнае неба, неверагодна яркае сонца, а ўнізе — свой горад, які цяпер таксама здаецца нейкім светлым, нават яскравым. Быццам бы ўсё у ім — і дамы, і вуліцы, і дрэвы — самі выпраменьваюць святло, свецяцца знутры нейкім цудоўным белым светам. I ўсе колеры — такія яркія, насычаныя і глыбокія, што гэта карціна нагадвае чароўны сон ці ўспаміны з далёкага сонечнага дзяцінства. Ён ляціць і захапляецца ўсёй гэтай прыгажосцю і нават адчувае, як на вачах Яго з’яўляюцца слёзы замілавання і ўзнёсласці...Аднак каменная глыба пачынае паскарацца. Ён не заўважае, як узнімаецца на неверагодную вышыню. Ужо амаль немагчыма разгледзець асобныя будынкі — толькі некаторыя вуліцы і праспекты вылучаюцца на размытай пляме горада. Але ж затое бачыць Ён навакольныя лясы, палі, рэкі, азёры. I ўсё гэта такое прыгожае і светлае, такое чыстае. Ён адчувае нават розныя пахі: хвойнага лесу, палявых траваў, азёрнай хвалі, разагрэтага на сонцы асфальту... Глыба ўзнімаецца яшчэ вышэй, і Ён ужо бачыць, што гарызонт не роўны, а закруглены. Бачыць моры і горы... Захапляецца неверагоднай прыгажосцю і шчыра дзівіцца, што Яму на такой вышыні зусім не халодна, што няма ніякага ветру... Неўзабаве Ён бачыць ужо цэлыя кантыненты — Зямля выглядае, як прыгожы рознакаляровы сподак: блакітны, зялёны і жаўтаваты, з белымі плямамі аблокаў. Ён ужо бачыць вакол гэтага сподка, за бела-блакітным ззянем, чарнату космасу.
Раптоўна Ён разумее, што Яго каменная глыба ляціць ужо вельмі-вельмі хутка і працягвае паскарацца. Ён разумее, што яна цягне Яго ў нейкую невядомую, чорную безданнь, дзе няма абсалютна нічога. Падымае вочы і бачыць, як глыба абсалютна бязгучна куляецца, боўтаецца ў чорнай прасторы і ляціць па невядомай арбіце... Ён разумее, што больш ніколі ўжо не вернецца. I Яму становіцца неверагодна сумна, балюча і страшна. Ён зноў глядзіць на Зямлю, якая цяпер уяўляецца памерам з футбольны мяч і заўважна памяншаецца. Яна здаецца такой неверагодна светлай, яркай і вельмі прыгожай. Ён быццам бы адчувае, як на ёй цяпер віруе жыццё, як носяцца вятры і як дыхаюць на поўныя грудзі акіяны... Ён глядзіць на Зямлю, якая хутка і няспынна аддаляецца ад Яго, і спрабуе неяк з ёй развітацца, аднак не можа падабраць патрэбных думак. Цяпер ужо яна падаецца памерам з яблык...
Ён пачынае адчуваць холад — у нагах, руках, спіне. I холад гэты быццам бы ўрастае ў глыб Яго цела, падбіраецца да кволых грудзей... Зямля — адзінае светлае і цёплае, што Ён бачыць, ужо памерам з вялікі гузік... Раптоўна Яму здаецца, што Ён аглух. У вялікай роспачы спрабуе крычаць і не чуе свайго голасу. Нават не адчувае руху ў грудзях, якія ўжо замярзаюць. Тады Ён ліхаманкава спрабуе хаця б у думках паклікаць Добрага і Злога. Але яны не адказваюць. I адчувае Ён — упершыню з дзяцінства, — што іх няма побач. Адчувае, што цяпер за Яго спінай — толькі мёртвая чорная бездань, на якую нават страшна азірнуцца. А Зямля тым часам ужо памерам з гарошыну... Яму вельмі страшна і неверагодна самотна. Нават тыя, хто заўжды былі побач, цяпер Яго пакінулі. I Зямля — апошняя кропля святла і цеплыні — неўзабаве ператворыцца ў кропку і знікне. I цемра канчаткова замкнецца вакол Яго...
Ён разумее, што няма ніякага сэнсу адпускаць вяроўку. Аднак, пакуль яшчэ бачная Зямля, Ён расціскае пальцы і з апошніх сіл рвецца ўніз, у бок свету, пры гэтым спрабуючы нема крычаць ад роспачы і страху. Але ў той жа момант з маланкавай хуткасцю вольны канец вяроўкі абвіўся вакол Яго шыі і тузануў назад.
