Вінцэсь Мудроў - Албанскае танга
Мікіта кінуў на стол тэчку з паперамі, грузна сеў у крэсла, і сёмае па ліку паседжанне нарады пачалося.
Залу накрыла звонкая цішыня, зашамацелі паперы на стале старшыні.
- Слова мае першы сакратар Цэнтральнага Камітэта Албанскай партыі Працы таварыш Энвер Ходжа.
Энвер падышоў да моўніцы, абцягнуў пінжак і, кашлянуўшы ў жменю, прамовіў:
- Дарагія таварышы! Цяперашняя Нарада камуністычных і рабочых партыяў мае для міжнароднага камуністычнага руху гістарычнае значэнне...
Албанская дэлегацыя сядзела ў тарцы стала, як бы ў прэзідыуме, а савецкая праваруч, зусім непадалёку, і Энвер, чытаючы тэкст, час ад часу перарываўся і зыркаў на Хрушчова. Напачатку савецкі кіраўнік быў насцярожаны - сядзеў, прыціснуўшы да правага вуха навушнік, - потым злёгку абмяк, адкінуўся на спінку крэсла. Вырашыў, відаць, што прамоўца адумаўся і ў апошні момант выкінуў са спавешчання крытыку на ягоны адрас. Аднак прамоўца загаварыў пра злачынную банду Ціта, і Хрушчоў пасур’ёзнеў, калі ж Ходжа заявіў, што палітыка савецкага лідэра - гэта пародыя на Леніна, савецкі лідэр зняў, а потым зноў надзеў навушнікі, па якіх транслявалі сінхронны пераклад, а калі Ходжа пачаў казаць пра шантаж і пагрозы з боку савецкіх кіраўнікоў, у зале пачаўся лёгкі шум, і Хрушчоў выцер хусцінкай пот з патыліцы.
Нарэшце прамоўца скончыў, у зале пачуліся кволыя воплескі - у ладкі білі некалькі азіятаў і мурынаў, якія, відаць, не слухалі прамовы, - пасля чаго Георгіеўская зала азвалася абураным гудам. Праз колькі хвілінаў да аднаго такога азіята нахіліўся нехта з рэферэнтаў, штосьці шапянуў на вуха, і твар удзельніка нарады пакрыў нездаровы румянец. Гэты дзеяч, як і ўсе астатнія прадстаўнікі камуністычных і рабочых партый, карміўся з хрушчоўскай рукі, і гэтыя воплескі маглі яму сур’ёзна нашкодзіць.
Энвер выйшаў у фае, сабраў вакол сябе сваю чэлядзь, ледзь чутна паведаміў:
- На лецішча больш не паедзем. Знаходзіцца там небяспечна. Перабіраемся ў нашую амбасаду.
Пасля перапынку нарада аднавіла сваю працу. Як і чакаў Энвер, на яго пасыпаліся перуны і маланкі.
- Сёння я пачула, магчыма, самы ганебны з часін Троцкага выступ у гісторыі міжнароднага камуністычнага руху, - прамаўляла прыціхлай зале іспанская камуністка Далорэс Ібаруры, пазіраючы ў ягоны бок. На галаве ў Далорэс была традыцыйная чорная хустка, з-пад якой выбіваліся злавесна-сівыя валасы.
«Вылітая ведзьма», - падумаў Энвер і дэманстратыўна зняў навушнікі.
Цяпер толькі адно займала ягоныя думкі: як жывым і здаровым выбрацца з рэвізіянісцкай Масквы. Ён мусіў ляцець дахаты 2 снежня, гэдээраўскім летаком. Яшчэ шаснаццаць дзён глядзець на гэтыя пысы - Энвер мелькам зірнуў на Мікаяна, - і слухаць абразы на свой адрас? Ды і прыкончыць могуць, як таго небараку-Берута. Не, трэба адсюль даваць хадала, і чым раней, тым лепш. На такі выпадак быў падрыхтаваны аварыйны варыянт «эвакуацыі»: ехаць цягніком да Варшавы, затым да Вены і, праз Аўстрыю і Італію, да порта Бары, дзе яго павінен чакаць албанскі самалёт. Ды і нагода ёсць знікнуць з нарады дачасна: 29 лістапада галоўнае дзяржаўнае свята Албаніі, і ён мусіць на ім прысутнічаць.
«Пакіну ў Маскве двух сваіх намеснікаў - хай яны тут з Хрушчовым і разбіраюцца», - падумаў Энвер і парывіста перавёў дых.
Хуткі цягнік «Масква-Варшава» ляцеў на захад, трывожнымі гудкамі скаланаючы цемрань лістападаўскай ночы.
Энвер ляжаў на мяккім вагонным лежаку, прыслухоўваўся да навакольных зыкаў і прымружанымі вачыма паглядаў на лямпу, што ў начным рэжыме, у чвэрць напалу, кволілася пад столлю. Усё ж такі ён баяўся за сваё жыццё. За дзвярыма, на калідоры, стаялі целаахоўнікі, але што яны маглі зрабіць, калі цягнік спыніцца ў якой-небудзь Вязьме і ў вагон уваб’юцца да зубоў узброеныя людзі? І вось у той самы момант вагон страсянула, і правае плячо прыціснулася да сценкі: цягнік стаў скідваць хуткасць. За плюшавай фіранкай панавала цемра, і толькі самотны агеньчык мігатлівай зоркай плыў за вакном. Агеньчык амаль спыніўся, застыў пасярод непрагляднай ночы, але, на шчасце, міргнуў зялёным святлом і паплыў, паволі набіраючы хуткасць.
«Хрушчоў больш не дасць ні капейкі. Магчыма, пачне блакаду. Так што ўся надзея на кітайцаў», - падумаў Энвер, захінуўшы фіранку. Хвалявала тое, што Чжоў Энь-лай, які ачольваў кітайскую дэлегацыю, сядзеў на нарадзе, як мумія, і не думаючы даваць бой Хрушчову.
Цеплавоз падаў сігнал - густы і сіпаты.
Цяпер было зразумела: усё скончыцца эканамічнай блакадай. «Уся надзея на кітайцаў», - каторым разам паўтарыў ён у думках.
Трэба было заснуць, але сон аніяк не ішоў, і ўваччу раз за разам паўставалі то кіслая пыса Мікаяна, то мокры вакзальны перон, то шэры капялюш Казлова, які прамільгнуў ля самага носа, то шчаслівыя твары студэнтаў - тых самых, што сустракалі яго на маскоўскім вакзале. «Студэнтаў давядзецца адклікаць», - паспеў ён падумаць, перш чым панурыцца ў сонную замарач, якая складалася з няўцямнага грукату колаў і дакладнага ўсведамлення, што вакол яго бязмежны расейскі прастор і цёмная ноч, у якой хаваецца небяспека. І вось ужо ўваччу паўстаў не мокры асфальт, а пыльная брукаванка. Ён, васямнаццацігадовы хлопец, стаіць на пляцы перад Базарнай мячэццю ў сваёй роднай Дзіракастры і развітваецца з дзяўчынай, якую кахаў у юнацтве і імя якой - у сне - аніяк не мог узгадаць. Ён з’язджаў у Корчу, вучыцца ў ліцэі, а дзяўчына заставалася ў Дзіракастры і, паціснуўшы ягоную руку, умольна прашаптала: «Не забывай мяне!»
Цягнік тузанула, і ён спалохана прыхапіўся. Здаецца, і заснуў на імгненне, але ў пройму няшчыльна зацягнутай фіранкі ўжо цадзіўся сіні, як малочны адгон на краю конаўкі, світанак. Ён накінуў на плечы палітон, адсунуў дзверы купэ. Ахоўнік, што стаяў ля вакна, выцягнуўся ў струну. Зірнуўшы па баках, Энвер запытальна кіўнуў на сіняе вакно.
- Толькі што Оршу прамінулі, таварыш Энвер.
- Дзе гэта?
- Беларусь, таварыш Энвер.
Ноччу выпаў снег, рэдкі як перхаць, шэрымі палосамі прыкрыўшы зямлю. У сутонні сіняга ранку мільгануў нейкі паўстанак, купка цёмных хат, прыцярушаныя снегам кусты і далягляд захінуў дрымотны лес, пазначаючы рух цягніка мітусеннем меднаствольных хвояў.
Беларусь... таксама, як і Албанія, партызанскі край, - Энвер амаль усутыч наблізіў твар да шыбы, - але мы хаваліся ад ворага ў гарах, а беларусы ў лесе. Яму згадалася, як такой жа маласнежнай парой немцы з балыстамі атачылі ягоны штаб, і давялося разам з байцамі-партызанамі караскацца па гарах, выходзячы з акружэння. Цяпер ужо ні ў лесе, ні ў гарах не схаваешся. А таму ён ператворыць сваю краіну ў непрыступную фартэцыю, - рукі машынальна сціснулі вагонны поручань. Толькі б да- памаглі кітайцы... толькі б дапамаглі...
VII
Дрытэра з Петрытам стаялі на інстытуцкім ганку і палілі. Заняткі скончыліся, і абодва вырашылі звадзіць сваіх дзяўчат у кінатэатр. Якраз сёння круцілі фільм «Каханнем трэба даражыць» беларускай кінастудыі, які Надзея прагла паглядзець. Настрой у абодвух быў вясёлкавы і бесклапотны. Дрытэра нарэшце займеў сабе сяброўку - светлавалосую Святлану з факультэта эксплуатацыі чыгункі - а Петрыт збіраўся на святы завітаць з Надзеяй у Бабруйск ды пазнаёміцца з яе маці.
- Калі Какошы будзе мной цікавіцца, скажы - на канцэрт паехаў, - казаў Петрыт сябру, пыхкаючы цыгарэтай і паглядаючы на ўваходныя дзверы. Албанскім студэнтам забаронена было з’язджаць з горада, таму і даводзілася ўсяляк выкручвацца.
З інстытуцкіх дзвярэй выкуліўся гаманкі натоўп, Дрытэра выцягнуў шыю, пазіраючы паўзверх людскіх галоў, і твар ягоны перакасіла. Смярдзяк паўзе, - прамармытаў, амаль не варушачы вуснамі. Смердзяком сябар называў Какошы. І сапраўды, насустрач ім, заклапочана азіраючыся, шыбаваў чацвёртакурснік.
- Так... абмалёўваю сітуацыю ў тэлеграфным стылі, - яшчэ здалёк, з інтанацыяй лёгкай панікі, пачаў Какошы. - Толькі што тэлефанавалі ў канцылярыю. Мы тэрмінова едзем на вакацыі. Сёння атрымліваем дакументы і ўвечары, цягніком, выязджаем у Адэсу.
Такая навіна не на жарты ўразіла Петрыта. Хвіліну ён стаяў анямелы і ачуўся толькі тады, як прыпаленая цыгарэта апаліла пальцы, і ён шпурнуў яе пад ногі.
- Якія вакацыі? Мы ж яшчэ іспыты не здавалі! - выгукнуў тым часам Дрытэра ўжо з інтанацыяй сапраўднай панікі. - І куды так спяшацца? Далі б хаця дзень на зборы.
- Параход у Адэсе доўга стаяць не можа. І яшчэ... - Какошы азірнуўся, пачакаў, калі пройдзе збой студэнтаў. Хаця яны і размаўлялі на сваёй мове, Смярдзяк заўсёды асцерагаўся чужых вушэй. - ...Нікому пра свой ад’езд не кажыце. Ад’язджаем ціха. І пажадана, - Какошы зірнуў на Петрыта, - каб на пероне нікога не было.
- Не, ты чуў? Вось гэта навіна! - прамармытаў Дрытэра, пазіраючы ўслед чацвёртакурсніку.
Сябар яшчэ штосьці казаў, але Петрыт яго не пачуў. Бо ўжо ўзбягаў па прыступках, па ходу ледзь не збіўшы з ног прафесара кафедры гісторыі КПСС, заляцеў у калідор, падбег да раскладу заняткаў, каб паглядзець - дзе займаецца Надзейчына група, і пачуў знаёмы голас:
