Станислав Лем - Салярыс (на белорусском языке)
Я паляпаў сябе па шчоках i паплёўся на радыёстанцыю Калi нацiснуў на клямку, пачуў гучны голас:
- Хто там?
- Гэта я, Кельвiн.
Снаўт сядзеў ля столiка памiж кучай алюмiнiевых пачкаў i пультам перадатчыка i проста з бляшанкi еў мясныя кансервы. Не ведаю, чаму пад жыллё ён выбраў радыёстанцыю. Ашаломлены, я стаяў у дзвярах, гледзячы на яго скiвiцы, якiя жавалi мяса, i раптам адчуў, што я галодны. Я падышоў да палiц, з кучы талерак выбраў менш запыленую i ўсеўся насупраць Снаўта. Нейкi час мы жавалi моўчкi, пасля Снаўт устаў, дастаў з насценнага шкапчыка тэрмас i налiў па шклянцы гарачага булёну. Ставячы тэрмас на падлогу, бо на столiку не было месца, ён спытаўся:
- Ты бачыў Сарторыуса?
- Не. А дзе ён?
- Наверсе.
Наверсе знаходзiлася лабараторыя. Мы зноў замоўклi. Было так цiха, што бляшанкi аж бразгалi ў нашых руках. На радыёстанцыi панавала ноч. Iлюмiнатар быў шчыльна зачынены звонку, пад столлю гарэлi чатыры круглыя свяцiльнiкi. Iх водблiскi трымцелi ў пластыкавым корпусе перадатчыка.
На скулах Снаўта выступiлi чырвоныя жылкi. Ён быў зараз у чорным вялiкiм паношаным свiтэры.
- Што з табой? - спытаўся Снаўт.
- Нiчога. А што можа быць?
- Ты спацеў.
Я рукой выцер лоб. Сапраўды, я аблiваўся потам; гэта, вiдаць, была рэакцыя на ранейшыя ўражаннi. Снаўт пазiраў на мяне. Мо расказаць яму? Я хацеў, каб Снаўт аказаў мне найбольш спрыяння. Хто, супраць каго i якую вёў тут гульню?
- Горача, - прамовiў я. - Я думаў, што клiматызатары ў вас працуюць лепей.
- Праз гадзiну будзе нармальна. А ты ўпэўнены, што ўспацеў толькi ад гарачынi? - Ён пiльна зiрнуў на мяне.
Я старанна жаваў, не выдаючы, што прыкмецiў яго позiрк.
- Што ты думаеш рабiць? - нарэшце спытаўся Снаўт, калi мы закончылi есцi.
Ён кiнуў увесь посуд i пустыя бляшанкi ва ўмывальнiк ля сцяны i зноў сеў у крэсла.
- Далучаюся да вас, - адказаў я флегматычна. - Вы ж маеце нейкi план даследаванняў? Нейкi новы раздражняльнiк, здаецца, рэнтген цi яшчэ нешта.
- Рэнтген? - здзiвiўся Снаўт. - Дзе ты гэта чуў?
- Не помню. Мне нехта сказаў. Мо на "Праметэi". А што? Вы яго ўжо скарыстоўваеце?
- Я не ведаю дэталяў. Гэта была iдэя Гiбарыяна. Ён распачаў разам з Сарторыусам. Але адкуль ты пра гэта ведаеш?
Я пацiснуў плячыма.
- Не ведаеш дэталяў? Ты мусiш быць пад час доследаў, гэта ж уваходзiць у твае абавязкi. - Я не дагаварыў.
Снаўт маўчаў. Пiск кандыцыянера сцiх. Тэмпература была нармальная. У паветры вiсеў толькi несцiханы высокi гук, якi нагадваў мармытанне канаючай мухi. Снаўт устаў, падышоў да пульта кiравання i пачаў бяссэнсава пстрыкаць выключальнiкамi - галоўны рубiльнiк быў адключаны. Праз нейкi час ён прамовiў, не паварочваючы галавы:
- Трэба будзе ў сувязi з гэтым выканаць усе фармальнасцi... ведаеш...
- Праўда?
Ён павярнуўся i зiрнуў на мяне нiбыта шалёны. Не магу сцвярджаць, што я знарок стараўся вывесцi яго з раўнавагi, але нiчога не разумеючы ў гульнi, якая тут распачалася, я мусiў быць стрыманым. Пад каўняром яго чорнага свiтэра рухаўся востры кадык.
- Ты быў у Гiбарыяна, - прамовiў Снаўт нечакана.
Гэта не прагучала запытаннем. Я ўзняў бровы i спакойна пазiраў у яго твар.
- Ты быў у яго пакоi, - паўтарыў ён.
Я кiўнуў, нiбыта згаджаючыся: "Дапусцiм. Ну i што?"
Я хацеў, каб ён працягваў.
- Хто там быў? - спытаўся Снаўт.
Ён ведаў пра яе!!!
- Нiкога. А хто там мог быць? - спытаўся я.
- Тады чаму ты мяне не пусцiў?
Я ўсмiхнуўся.
- Спалохаўся. Ты ж мяне папярэджваў. Калi клямка зрушылася, я iнстынктыўна прытрымаў яе. Чаму ты не сказаў, што гэта ты? Цябе я пусцiў бы.
- Я думаў, што там Сарторыус, - прамовiў ён няпэўна.
- Ну i што?
- Як ты лiчыш... што там сталася? - адказаў ён пытаннем на пытанне.
Я вагаўся.
- Ты павiнен ведаць лепш за мяне. Дзе ён?
- У халадзiльнiку, - адразу растлумачыў Снаўт. - Мы перанеслi яго ранкам, адразу ж... таму што гарачыня.
- Дзе ты яго знайшоў?
- У шафе.
- У шафе? Ён быў ужо нежывы?
- Сэрца яшчэ стукала, але ён ужо не дыхаў. Гэта была агонiя.
- Ты спрабаваў яго ўратаваць?
- Не.
- Чаму?
Ён памарудзiў.
- Я не паспеў. Ён памёр раней, чым я яго паклаў.
- Ён стаяў у шафе? Памiж камбiнезонамi?
- Так.
Снаўт падышоў да невялiкага пiсьмовага стала ў куце, узяў там лiсток паперы i паклаў яго перада мной.
- Я напiсаў папярэднi акт, - прамовiў ён. - Добра, што ты агледзеў пакой. Прычына смерцi... смяротная доза пернасталу. Там напiсана.
Я вачыма прабег кароткi тэкст.
- Самазабойства... - паўтарыў я цiха. - А прычына?..
- Нервовае ўзрушэнне... дэпрэсiя... альбо як гэта там называецца. Ты ведаеш гэта лепш, чым я.
- Я ведаю толькi тое, што сам бачу, - запярэчыў я i глянуў яму ў вочы, бо ён стаяў нада мной.
- Што ты хочаш сказаць? - спакойна спытаўся Снаўт.
- Ён увёў сабе пернастал i схаваўся ў шафе? Калi было менавiта так, то гэта не дэпрэсiя, не нервовая ўзбуджанасць, а востры псiхоз. Паранойя... Напэўна, яму здавалася, што ён нешта бачыць... - працягваў я ўсё больш павольна, пазiраючы яму ў вочы.
Ён адышоўся ад радыёпульта i зноў пачаў пстрыкаць выключальнiкамi.
- Тут толькi твой подпiс, - азваўся я праз хвiлiну. - А Сарторыуса?
- Ён у лабараторыi. Я табе ўжо казаў. Ён не паказваецца; я думаю, што...
- Што?
- Што ён замкнуўся.
- Замкнуўся? Ах, замкнуўся. Вось што! А мо барыкады ўзвёў?
- Мажлiва.
- Снаўт... - пачаў я, - на Станцыi нехта ёсць.
- Ты бачыў?!
Ён нагнуўся да мяне.
- Ты абараняў мяне. Ад каго? Цi мо гэта галюцынацыя?
- Што ты бачыў?!
- Гэта чалавек, праўда?
Снаўт не адказаў. Ён адвярнуўся да сцяны, нiбыта не хацеў, каб я бачыў яго твар. Ён барабанiў пальцамi па металiчнай перагародцы. Я пазiраў на яго руку. На костачках ужо не было крывi. I тут я раптоўна зразумеў.
- Гэты чалавек рэальны, - прамовiў я цiха, амаль што шэптам, нiбыта перадаваў яму тайну, якую маглi падслухаць. - Так? Да яго можна... дакрануцца? Яго можна... паранiць... апошнi раз ты бачыў яго сёння.
- Адкуль ты ведаеш?!
Снаўт стаяў, не адварочваючыся. Стаяў ля самай сцяны, датыкаючыся да яе грудзьмi, нiбыта яго прыбiлi мае словы.
- Непасрэдна перад маёй пасадкай... Незадоўга да гэтага?
Снаўт скурчыўся як ад удару. Я ўбачыў яго шалёныя вочы.
- Ты?!! - выцiснуў ён. - Хто ТЫ такi?!
Здавалася, ён вось-вось кiнецца на мяне. Гэтага я не чакаў. Усё стала з ног на галаву. Ён не верыць, што я той, за каго сябе выдаю? Што гэта азначае?! Ён глядзеў на мяне з сапраўдным страхам. Цi мо гэта было ўжо шаленства? Атраўленне? Усё мажлiва. Але ж я бачыў - гэтае стварэнне, а значыць, i я сам... таксама?..
- Хто гэта быў? - спытаўся я.
Гэтыя словы крыху супакоiлi яго. Але ён пазiраў на мяне так, нiбыта яшчэ не давяраў мне. Я зразумеў, што зрабiў фальшывы крок i што ён не адкажа мне.