Вольдемар Бааль - Плацiнавы абруч (на белорусском языке)
Само сабой, у яе з'явiлiся староннiкi, падабралася кампанiя, i пачалося такое... Казалi нават, што i ў часы Чорнага Жука было крыху лепш. I тады вырашыла грамада: гэту гарлапанку i хулiганку перад усiмi пакараць.
Суд, якi быў у карычневых дафнiй, караў вiнаватага маўчаннем: асуджаны мусiў моўчкi i нерухома праплыць праз увесь строй - усе толькi з дакорам глядзелi. Да-сведчаныя, мiж iншым, кажуць, што падобны вопыт у сiстэме выхавання - сапраўднае катаванне, у параўнаннi з якiм нават бiзун - дробязь.
Вось гэта i здарылася з нашай паддоследнай. Праўда, яна праплыла скрозь строй з горда паднятымi антэнамi, а пасля, у сябе дома, залiлася слязьмi ад крыўды i ўнiжэння. Кепска было яшчэ i тое, што па дарозе дахаты ёй сустрзлася суседка, абазвала няшчаснай балбатухай i ўшчыпнула балюча за ножку. I вось Маленькая Дафнiя сядзела самотна i плакала, i думалася ёй, што свет пабудаваны паскудна, што дафнii - лютае племя, i яна ўпершыню пашкадавала, што сама дафнiя. Яна не ведала, кiм бы хацела быць, - ды хоць цыклопам якiм-небудзь, хоць павучком пачварным, толькi б не дафнiяй. Тут яна ўспомнiла пра нейкую вялiзную Белую Рыбу - з дзiцячых, вядома, казачак, - i адразу ж ёй уявiлася нешта магутнае, вольнае i прыгожае. I раптам думка наткнулася на Плацiнавы Абруч.
8
- Настаўнiк, - прагаварыў Другi, - гэта ж гульня? Мне яна падабаецца, толькi цi залiчыць Савет Студыi...
- Савет Студыi Прагнозаў залiчыць вашу паслядоўнасць, - адклiкнуўся той.
- Ты казаў нам пра папярэднiя эксперыменты, Настаўнiк, - адклiкнуўся Першы, - пра падрыхтоўчую працу, але тое, што мы робiм, цяжкавата назваць падрыхтоўкай да галоўнага эксперыменту. Яго праўда: гэта - гульня.
- Вывады пакуль што заўчасныя. Дачакаемся вынiкаў.
- Мы не атрымаем правiльных вынiкаў. Мы паскараем працэс стымулятарам, значыць - скажаем.
- Мы не паскараем працэсу, а спрасоўваем яго.
- Настаўнiк! - працягваў Першы. - Мы бывалi ў мясцiнах больш далёкiх i неспрыяльных, чым гэта Хi. Нiколi нам не даводзiлася займацца такой... працай!
- Ты хацеў сказаць "такой бяссэнсавай працай"?
- Так.
- Трэба было сказаць - "такой важнай", - далiкатна ўдакладнiў старэйшы. Мы прыступiлi ўжо да галоўнага эксперыменту.
- Нам патрэбны вышэйшы, якi валодае вышэйшым розумам.
- Вышэйшае пазнаецца праз нiжэйшае.
- Ты хочаш сказаць, што гэтыя лоны вядуць да вышэйшага? - асцярожна спытаўся Першы.
- Я хачу сказаь: гульня - выпрабаваны сродак для зразумення сутнасцi.
- Настаўнiк! - сказаў Другi. - За намi назiраюць. Мой iндыкатар сiгналiць з самага пачатку.
- Мой таксама, - кiўнуў Першы.
- Так, - адказаў Настаўнiк.
- Калi гэта назiранне, - то ў межах допуску. Але я лiчу, што гэта спецыфiчныя токi планеты Хi.
- Ты даў два адказы!
- Такая асаблiвасць Хi, - сказаў Настаўнiк. - Далей...
* * *
Ах, гэтыя ноблы, гэтыя абскуранты-абскуратары-зацямняльнiкi. Нават розуму недаступна - яны тут, i ў той самы час iх нiбы няма: шчоўк - i прапалi. А вось чалавеку як? Ведаць, што цябе бачаць, увесь як на далонi, што зусiм побач стаiць нехта i глядзiць i ўсё яму пра цябе вядома, - ведаць гэта i нiчога не бачыць, i няма куды падзецца... Самi, самi вiнаватыя. Навучылiся, наадкрывалi, насiгналiлiся ў белы свет, i цяпер вось - будзьце ласкавы расхлёбваць. А хто ж прымушаў? Ды нiхто. Нецярпенне прымушала. А цяпер вось аказваешся на сваёй уласнай планеце, у сваiм доме на становiшчы той жа паддоследнай казяўкi: захочуць - пакажуць табе фокус, не захочуць - адключаць. Спачатку, значыць, з казяўкай управяцца, потым возьмуцца за цябе самога, за вышэйшага, пракруцяць, разгорнуць ва ўсю шырыню i даўжыню, ад прашчураў да фiнiты, i ўбачаць яны навылет, як там з табою было i як будзе i цi надаешся ты да ўжытку...
Дзеля справядлiвасцi трэба сказаць, што за апошнi час нашы мудрацы i так, дзякуй богу, прымоўклi. Нiхто ўжо без аглядкi не распiнаецца пра ўсяленскае дабро, пра "спрыяльныя i прыхiльныя адносiны да нас нязведанага", няхай гэта будзе космас або што iншае. Цяпер, прынамсi, скемiлi, што калi ён калi-небудзь i адбудзецца, гэты самы кантакт, то вынiк можа быць розны, усякi, а не вось такi канкрэтна, пераважна, вядома, прыемны, калi нам так хочацца. Нам, дабракам. Сапраўды: не таi зла на другога, але не таi i пiльнасцi.
Урэшце - далей.
9
Такiм чынам, Маленькая Дафнiя ўспомнiла пра Плацiнавы Абруч. А на другi дзень, калi сяброўка, якая засталася добразычлiўкай, прыйшла праведаць i супакоiць яе, жыллё было пустое. Чуткi пра гэта разышлiся па ўсiм вадаёме, знiклую пачалi шукаць, абшукалi ўсе зацiшныя куточкi, але так i не знайшлi. I вырашылi, што бедалага або ўтапiлася, або схавалася куды-небудзь, каб памерцi галоднай смерцю. Пачалося замяшанне, шмат каго грызла сумленне, пасыпалiся ўзаемныя папрокi ў бессардэчнасцi. Асаблiва дасталося законнiцы, якая першая прапанавала пакаранне маўчаннем - цяпер яе абвiнавачвалi ў тым, за што ўчора ўзносiлi: сумленнасць яе аб'яўлялася фанабэрыстасцю, рашучасць - нахабнасцю. I ўрэшце "Закон аб пакараннi маўчаннем" быў адменены назаўсёды. Дафнii гэтай ноччу спалi дрэнна: кожнай блюзнiлася, што менавiта яна вiнаватая ў пагiбелi Маленькай Дафнii.
А праз дзень невядома адкуль уварваўся вялiзарны i страшны Чорны Жук i сажраў зганьбаваную напярэдаднi законнiцу, а потым - тую самую суседку, што ўшчыпнула Маленькую Дафнiю. А яшчэ праз дзень дафнiй ахапiла яшчэ большая жудасць: з'явiўся другi Чорны Жук, i пачалiся, як кажуць, беды вялiкiя...
Аднак, хоць Пасвячоны i спыняецца вельмi падрабязна на гэтых бедах, нас пакуль што цiкавяць iншыя сферы.
Няма сэнсу расказваць, як уладальнiца таямнiцы дасягнула дна вадаёма (паўтарыць вопыт Старой Дафнii не складала, вiдаць, вялiкай цяжкасцi) i адсыпалася каля Плацiнавага Абруча. Толькi была яна ўжо не карычневай Маленькай Дафнiяй, а вялiкай Белай Рыбай.
Ачнуўшыся, яна ўбачыла ў Абручы сваё адлюстраванне i засталася задаволеная. Без шкадавання прыпомнiлася ёй лужына каля пня, прыгадалiся блошкi-дафнii, iх дробныя справы, дробненькiя жаданнi - усё iх дробнае-дробнае жыццё...
Белая Рыба пакружыла каля Абруча, апрабавала свае плаўнiкi i хвост i, задаволеная i гордая, паплыла па цячэннi, i яе панесла ў невядомыя краiны.
Яна пабывала ў вялiзарных вадаёмах, дзе багацейшая раслiннасць i такi разнастайны i дзiвосны свет новых суродзiчаў, што немагчыма было не здзiўляцца часам, калi сустракалася якая-небудзь пачвара - таксама рыба i з якой па непiсаных падводных законах трэба было прывiтацца.
Яна зведала прэсныя i салёныя воды; больш ёй спадабалася ў прэсных - тут да таго ж было i спакайней. Самым жа лепшым месцам аказаўся зацiшны куточак дзе-небудзь у стаячай вадзе, дзе чарот i цiна, дзе цень i злёгку пахне балотам. Трэба сказаць, што прыстойнасць патрабавала пагарды да падобных закуткаў, але што зробiш з натурай? Калi яе бачылi тут свае, яна рабiла выгляд, што заплыла сюды выпадкова, а калi была адна, то ўпiвалася асалодай, цiшынёй i змрокам або палявала на ўсялякi дробны зброд - сталых жыхароў гэтых мясцiн: жучкоў, лiчынак, павучкоў. Асаблiва ж яна адрознiвала дафнiй - яны тут былi не карычневыя, але гэта не мяняла справы: Белая Рыба цярпець не магла гэтай бесталкоўшчыны, што шныпарыла, гэтых убогiх стварэнняў, якiя нават плаваць як след не ўмелi. Яна iх жэрла сотнямi i не таму, што была такая ненасытная, - яе страшэнна раздражняў iх выгляд.
