Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке)
Нешта падобнае адбылося са мной у чацвёртым класе. Рыхтавалася нейкая школьная ўрачыстасць, нейкая важная вечарына. Толькi пра яе i была гаворка. Ведаў пра гэтую вечарыну i я - нават дома пра яе пахвалiўся.
Трэба сказаць, што да таго часу мы жылi яшчэ вельмi бедна, таму ў школу я хадзiў у абносках, густа "аздобленых" лацiнамi. Але не маглi ж у школе адмянiць свята з-за маiх драных штаноў...
I вось надыходзiць той доўгачаканы дзень, калi нават ступнi пачынаюць свярбець ад нецярпення - гэтак хочацца бегчы ў школу.
Раптам мама дастае са сваiх тайнiкоў новенькiя картовыя штаны, паўбацiначкi, новенькую тэнiску бэзавага колеру i навюсенькую цёмна-сiнюю футболку з кiшэнькамi на грудзях, цi, як яшчэ яе звалi, - бархатку, хоць бархатам яна i не пахла. Я ледзь не самлеў ад захаплення!
Колькi ж маме трэба было эканомiць, каб зрабiць мне такое свята...
Не памятаю, як апрануўся, на якiх крылах ляцеў у школу, памятаю тое, калi я бурай уляцеў у залу, дзе было ўжо цесна ад вучняў i настаўнiкаў.
Усе расступалiся перада мной у здзiўленнi i захапленнi. У мяне гарэў твар ад шчасця, ад першай сапраўднай абноўкi, ад гэткай увагi да маёй персоны. Сэрца маё так моцна бiлася, што гатова было прабiць i грудзi, i тэнiсачку, i футболку.
Вечар, прысвечаны нейкай падзеi, ператварыўся ў маю зорную гадзiну.
САЛАДУХА
Ёсць словы, якiя выклiкаюць не проста ўспамiны, не толькi схалануць пачуццi, а вяртаюць нават пахi даўно мiнулага, аднаўляюць у роце, здавалася б, назаўсёды забытыя смакi. Успомнiш такое слова - i толькi паспявай глытаць слiнкi.
Сярод мноства гэткiх чароўных, паўзабытых слоў - слова "саладуха". Мала хто сёння ведае, што гэта за "звер". Нехта, пэўна, i чуў, што хтосьцi недзе некуды трапiў, як лiса ў саладуху. Але гэта - толькi чуткi. Я, шчыра кажучы, i сам не разумею, чаго тую лiсу чорт мог занесцi ў саладуху? Саладуха - зусiм не салодкая. Навошта яна лiсе? Магчыма, у саладухi шмат рэцэптаў прыгатавання тады я раскажу пра свой рэцэпт, падзялюся вопытам. Дакладней, гэта рэцэпт маёй мамы, нашай мясцовасцi, таму для мяне ён самы правiльны i смачны.
Рабiла мама саладуху даволi проста. Цёплай кiпячонай вадой залiвала жытнёвую муку (пажадана з прарошчанага жыта) у ражачцы, накрывала чысценькiм рушнiком i ставiла ля печы ў цёплае месца - давала магчымасць ёй падкiснуць.
Не, гэта вам не хлебны квас! Гэта было непаўторна духмянае пiтво, з незвычайна прыемным смакам, ад якога, асаблiва ў спякоту, за вушы не адцягнеш.
Адным словам - саладуха! Што тыя пэпсi-шмэпсi ды фанты ў параўнаннi з саладухай?! Пойла! Хiмiя! А тут - здароўе i натуральнасць!
Але мама рабiла саладуху не толькi для таго, каб гарачынёй адбiцца ад смагi. Не! Саладуха займала важнае "стратэгiчнае" месца ў нашым меню.
Варыла мама на вячэру саган бульбы з гарэлiкамi, якiя запякалiся ад агню ў печы, ставiла саган на сярэдзiну стала - i пачынаўся баль. Спачатку "наперагонкi" расхоплiвалiся гарэлiкi, якiя смакавалiся ўсухую, а потым елася астатняя гарачая бульба i запiвалася, як гарбата, упрыкуску, смачнай саладухай.
Дарэчы, з бульбай у вёсцы елася ўсё, што было ў хаце: i капуста, i буракi, i полiўка, i сала, i малако, i грыбы. А яшчэ мы вельмi любiлi зiмой паласавацца бруснiцамi з бульбай. Мама ставiла на зiму дваццацiлiтровую бутлю бруснiц, прытомленых варам, дадавала крыху цукру i давала iм "даспець". Бруснiцы вылучалi сок, былi з прыемнай кiслiнкай i елiся з бульбай за мiлую душу. Не верыце - паспрабуйце!
Дык што ж выклiкае сёння ўва мне слова "саладуха"?.. Перш за ўсё - галасы родных, цеплыню i ўтульнасць бацькоўскай хаты, шчымлiвы боль аб тым, што нiколi не вернецца, - цэлую гаму пачуццяў, перажыванняў, замiлаванасцi.
РАДОЎКА
Назва гэтай замалёўкi заблытала мяне - з якой радоўкi пачынаць? Ёсць грыбы, якiя называюць радоўкамi. Грыбы як грыбы, але растуць радамi, вось iх за такую дысцыплiнаванасць i назвалi гэтак.
З маленства любiў збiраць iх - прыгожых, рудавата падпечаных, у чорненькiя кропачкi. Удзячны гэтым познiм восеньскiм грыбкам за прыгажосць i смак.
Другая радоўка - больш празаiчная. У нашай мясцовасцi радоўка азначае надышоўшую чаргу пасвiць вясковых кароў. Падышла твая чарга (радоўка), бяры пугу ў рукi - вось ты i "палкоўнiк", бо перад табой iдзе хвастатае ды рагатае войска. Кожная сям'я падлiчвала i з непрыемнасцю чакала наблiжэнне радоўкi. Адказная гэта справа - дзень, ад цямна да цямна быць "выхавацелем" чужой жывёлы. А раптам прапорацца на якiм ражне... А возьме ды адна адну скалечыць рогi ж вунь якiя!.. А ёсць жа блудныя ды памаўзлiвыя каровы - глядзi на яе, хоць не мiргаючы, а яна ўцячэ туды, куды i не падумаеш.
Гора з гэтай радоўкай ды з тымi каровамi. Але куды дзецца ад такой прынудзiлаўкi? А яна, прынудзiлаўка, прыходзiла даволi часта, бо Карпiлаўка вёска невялiчкая, тыдзень з хвосцiкам, i зноў ты - "палкоўнiк".
У нашай сям'i гэты высокi чын даставаўся мне, бо дарослыя займалiся больш адказнай калгаснай працай, а радоўка - не апраўданне для "прагулу".
Кароў выганялi ў поле раненька - на досвiтку. Холадна, росна, спаць хочацца. Вымакнеш па самыя вушы, нават ясным надвор'ем, а ўжо калi абкладны дождж сыпе - не можаш дачакацца вечара.
Аднаго разу, змакрэлы ад расы i ссiнелы ад холаду, узрадаваўся я вызiрнуўшаму з-за лесу сонейку, прыткнуўся на пляскаты камень i прыгрэўся. Па целе распаўзлася салодкая млявасць. Сам сабе цiхенька гавару пад нос:
- Толькi б не заснуць... Не-е, я спаць не буду... Толькi на хвiлiначку закрыю вочы... толькi на адну хвiлiначку... - Закрыў вочы, i ўсё некуды адплыло - i каровы, i поле, i лес, i сам.
Падхоплiваюся, а сонца - высока. Прыпякае, высушыла мяне. Кароў - анiдзе.
Даўно гэта было, амаль паўвека назад. Закруцiла жыццё, замiтусiлi падзеi i клопаты. Няма калi прыпынiцца, агледзецца, асэнсаваць зробленае i нязробленае. А каб i здолеў прыпынiцца - новыя клопаты i падзеi штурхануць i прымусяць прытрымлiвацца агульнага рытму жыцця i навакольнай неразбярыхi.
Сёння, прыпамiнаючы радоўку, разумееш, што шмат прыемнага i карыснага для ўласнага самаадукавання было ў ёй. Колькi рознага цiкавага i нечаканага перадумаеш за доўгi дзень сярод летняй прыгажосцi! Колькi песень пераспяваеш на ўвесь голас! Колькi чыстых i светлых мараў народзiцца ў трапяткой душы!
Цяпер з сумам адзначаеш, што разам з апошняй колiшняй радоўкай знiкла нешта роднае, далёкае, непаўторнае.
IКАЎКА
Рашыў я неяк пасля вечарынкi заначаваць у свайго сябра, каб не iсцi з апошнiх сiл у няблiзкi свет.
Дакладней, не начаваць я сабраўся, а дняваць, бо танцы скончылiся на досвiтку i хутка павiнна было ўзысцi сонца.
Цiхенька, каб не разбудзiць астатнiх, леглi мы з iм на адным ложку i толькi сабралiся задаць храпака, як на мяне ўссела iкаўка. Дае мне пад дых, ажно падкiдвае з ложка. Ды каб хоць iкалася цiха - няхай бы сабе iкалася. А то як iкнецца, аж рэха мiтусiцца па хаце. А ў гэтай жа хаце, на другiх ложках, адпачываюць i мацi, i бацька, i сястра майго сябра. Гэта ж не горад, што сям'я распаўзаецца па розных пакоях, - храпi сабе ды iкай на здароўе.
