Ганс Андерсен - Казкi (на белорусском языке)
- Пра Iведэ-Аведэ! - закрычалi адны.
- Пра Клумпэ-Думпэ! - закрычалi другiя.
Узняўся крык i шум; адна елка стаяла цiха i думала: "А я? А мне што рабiць?"
Яна ўжо зрабiла сваю справу!
I тоўсценькi чалавек расказаў пра Клумпэ-Думпэ, якi хоць i звалiўся з лесвiцы, усё-такi праславiўся i здабыў сабе прынцэсу.
Дзецi запляскалi ў ладкi i закрычалi:
- Яшчэ, яшчэ! - Яны хацелi паслухаць i пра Iведэ-Аведэ, але засталiся пры адным Клумпэ-Думпэ.
Цiха, задумлiва стаяла елка, - лясныя птушкi нiколi не расказвалi нiчога такога. "Клумпэ-Думпэ звалiўся з лесвiцы, i ўсё ж яму дасталася прынцэса! Дык, вось што бывае на белым свеце!" - думала елка; яна цалкам верыла ўсяму, пра што зараз чула, - расказваў жа такi паважны чалавек. "Праўда, хто ведае! Магчыма, i мне давядзецца звалiцца з лесвiцы, а пасля i я стану прынцэсай!" I яна з радасцю думала пра заўтрашнi дзень: яе зноў упрыгожаць свечкамi, золатам i садавiнай! "Заўтра ўжо я не затрымчу! - думала яна. - Я хачу, як след нацешыцца сваёй раскошай! I заўтра я зноў пачую казку пра Клумпэ-Думпэ, а можа, i пра Iведэ-Аведэ". I дрэўца цiха прастаяла ўсю ноч у марах пра заўтрашнi дзень.
Ранiцай з'явiлiся слугi i пакаёўка. "Зараз зноў пачнуць мяне ўпрыгожваць!" - падумала елка, але яны выцягнулi яе з пакоя, пацягнулi па лесвiцы i сунулi ў самы цёмны куток. гарышча, куды нават не трапляла дзённае святло.
"Што ж гэта значыць? - думала елка. - Што мне тут рабiць? Што я тут пабачу i пачую?" Яна прыткнулася да сцяны i ўсё думала, думала... Часу на гэта было дастаткова: мiналiся днi i ночы - нiхто не заглядваў да яе. Толькi аднойчы прыйшлi людзi паставiць на гарышча нейкiя скрынкi. Дрэва стаяла ад iх у баку, i пра яго, здавалася, забылiся.
"На двары зiма! - думала елка. - Зямля зацвярдзела i пакрылася снегам; значыцца, нельга зноўку пасадзiць мяне ў зямлю, вось i давядзецца пастаяць пад дахам да вясны! Як гэта разумна прыдумана! Якiя людзi добрыя! Не будзь толькi тут так цёмна i так жахлiва пуста!.. Няма нават нiводнага зайчыка!.. А ў лесе ж як было весела! Наўкола снег, а па снезе зайчыкi скачуць! Хораша было... Нават калi яны скакалi цераз мяне, хаця мяне гэта i злавала! А тут як пуста!"
- Пi-пi! - пiскнула раптам мышаня i выскачыла з норкi, за iм яшчэ адно, такое ж маленькае. Яны ўзялiся абнюхваць дрэва i шмыгаць у яго голлi.
- Жахлiва сцюдзёна тут! - сказалi мышаняты. - Каб не гэта, дык i добра было б! Праўда, старая елка?
- Я зусiм не старая! - адказала елка. - Ёсць шмат дрэў, якiя старэй за мяне!
- Адкуль ты i што ты ведаеш? - спыталi мышаняты; яны былi страшэнна цiкаўныя. - Раскажы нам, дзе самае лепшае месца на зямлi? Ты была там? Цi была ты калi-небудзь у клецi, дзе на палiцах ляжаць сыры, а пад столлю вiсяць кумпякi i дзе можна скакаць на свечках з лою? Туды ўвойдзеш худым, а выйдзеш адтуль тоўстым!
- Не, такога месца я не ведаю! - сказала дрэва. - Але я ведаю лес, дзе свецiць сонейка i спяваюць птушкi!
I яна расказала iм пра сваё юнацтва; мышаняты нiколi не чулi нiчога такога, выслухалi расповяд елкi i пасля сказалi:
- Як ты шмат бачыла! Якая ты была шчаслiвая!
- Шчаслiвая? - сказала елка i задумалася пра той час, аб якiм толькi што расказвала. - Сапраўды, вiдаць, тады мне жылося няблага!
Затым яна расказала iм пра вечар, калi была ўпрыгожана пернiкамi i свечкамi.
- О! - сказалi мышаняты. - Якой жа ты была шчаслiвай, старая елка!
- Я зусiм яшчэ не старая! - запярэчыла елка. - Мяне ўзялi з лесу толькi сёлетняй зiмою! Я ў самым росквiце! Толькi што ўвайшла ў рост!
- Як ты цудоўна расказваеш! - сказалi мышаняты i на наступную ноч прывялi з сабою яшчэ чатырох, каб i яны паслухалi расповяды елкi. А сама елка, чым больш расказвала, тым ясней прыгадвала мiнулае, i ёй здавалася, што яна перажыла шмат добрых дзён.
- Але яны ж вернуцца! Вернуцца! Вось i Клумпэ-Думпэ ўпаў з лесвiцы, а ўсё-такi яму дасталася прынцэса! Магчыма, i я зраблюся прынцэсай!
Тут дрэва ўспомнiла прыгожанькую бярозку, што расла ў лясным гушчары непадалёк ад яго, - яна здавалася яму цяпер сапраўднай прынцэсай.
- Хто гэта Клумпэ-Думпэ? - спыталi мышаняты, i елка расказала iм усю казку; яна запомнiла яе слова ў слова. Мышаняты ад задавальнення скакалi ледзь не да самай верхавiны дрэва. На наступную ноч з'явiлася яшчэ некалькi мышэй, а ў нядзелю прыйшлi нават два пацукi. Iм казка зусiм не спадабалася, што надта засмуцiла мышанят, але цяпер i яны перасталi ўжо так захапляцца ёю, як раней.
- Вы толькi адну гэтую гiсторыю i ведаеце? - спыталi пацукi.
- Толькi! - адказвала елка. - Я чула яе ў самы шчаслiвы вечар майго жыцця; але якраз тады я, мiж iншым, яшчэ не ўсведамляла гэтага!
- Нiчога дзiўнага, звычайная, вартая жалю, гiсторыя! Магчыма, вы ведаеце што-небудзь пра тлушч, альбо свечкi з лою? Пра клець?
- Не! - адказала дрэва.
- Тады шчаслiва заставацца! - сказалi пацукi i пайшлi.
Мышаняты таксама разбеглiся, i елка ўздыхнула:
- А ўсё ж слаўна было, калi гэтыя гарэзлiвыя мышаняты сядзелi вакол мяне i слухалi мае расповяды. I гэтаму настаў канец... Але ўжо цяпер я не ўпушчу свайго, як след парадуюся, калi зноўку выйду на белы свет!
Ды не так ужо хутка гэта здарылася!
Аднойчы ранiцай з'явiлiся людзi прыбраць гарышча. Выцягнулi скрынкi, а за iмi i елку. Спачатку яе даволi груба кiнулi на падлогу, пасля слуга пацягнуў яе па лесвiцы ўнiз.
"Ну, цяпер для мяне пачнецца новае жыццё!" - падумала елка.
Вось на яе павеяла свежым паветрам, блiснуў промень сонца - елка апынулася на дварэ. Усё гэта адбылося так хутка, наўкол было столькi новага i цiкавага для яе, што яна не паспела i паглядзець на самую сябе. Двор прылягаў да саду; у садзе ўсё зелянела i цвiло. Цераз агароджу перавешвалiся свежыя духмяныя ружы, лiпы былi пакрыты цветам, ластаўкi лёталi ўзад i ўперад i шчабяталi:
- Квiр-вiр-вiт! Мой муж вярнуўся!
Але гэта не цiкавiла елку.
- Цяпер я зажыву! - радавалася яна i выпроствала свае галiны. Ах, як яны пабляклi i пажоўклi!
Дрэва ляжала ў кутку двара, у крапiве i пустазеллi; на верхавiне яго ўсё яшчэ ззяла залатая зорка.
У двары весела гулялi тыя ж самыя дзецi, што скакалi i танцавалi вакол упрыгожанай елкi на Каляды. Самы малодшы пабачыў зорку i сарваў яе.
- Паглядзiце-тка, што засталося на гэтай брыдкай, старой елцы! - крыкнуў ён i наступiў на яе голле; галiны захрумсцелi.
Елка паглядзела на маладое, квiтнеючае жыццё наўкол, пасля паглядзела на самую сябе i пажадала вярнуцца ў свой цёмны куток на гарышчы. Успомнiлiся ёй i маладосць, i лес, i вясёлыя Каляды, i мышаняты, якiя радасна слухалi казку пра Клумпэ-Думпэ...
- Усё прайшло, прайшло! - сказала бедная елка. - I хаця б я радавалася пакуль быў час! А цяпер... усё мiнулася, мiнулася!
Прыйшоў слуга i пасек елку на кавалкi, - атрымалася цэлая вязанка распалак. Як горача запалымнелi яны пад вялiкiм катлом! Дрэва глыбока-глыбока ўздыхала, i гэтыя ўздыхi былi падобны на слабыя стрэлы. Прыбеглi дзецi, уселiся прад агнём i сустракалi кожны стрэл вясёлым "пiф! паф!". А елка, цяжка ўздыхаючы, успамiнала ясныя летнiя днi i зоркавыя ночы ў лесе, вясёлыя Каляды i казку пра Клумпэ-Думпэ, адзiную чутую ёю казку!.. Так яна ўся i згарэла.
Хлопчыкi зноў гулялi на дварэ; у малодшага на грудзях ззяла тая самая залатая зорка, якая ўпрыгожвала елку ў самы шчаслiвы вечар яе жыцця. Цяпер ён прайшоў, кануў у вечнасць, елцы таксама прыйшоў канец, а з ёю i нашай гiсторыi. Канец, канец! Усё на свеце мае свой канчатак!
КУФАР-САМАЛЁТ
Жыў-быў купец. Ён быў такi багацей, што мог бы вымасцiць срэбнымi грашыма цэлую вулiцу. А ў прыдатак - яшчэ i завулак. Але гэтага купец не рабiў. Ён добра ведаў як трацiць грошы.
Раптоўна гэты багацей памёр. Нашчадкам яго скарбаў застаўся сын. От ён i пачаў жыць весела. Кожную ноч удзельнiчаў у розных гулях, маскарадах. З грошай вырабляў папяровых змеяў. А па вадзе, замест каменьчыкаў, шпурляў залатымi манетамi.
Зразумела, што сын купца вельмi хутка застаўся без грошай. У адным старым халаце. Ды ў пантофлях-шлёпанцах. Адвярнулiся ад яго ўсе сябры. Толькi адзiн з iх, добры чалавек, прыслаў яму стары куфар. Нiчоганькi не мог пакласцi бядак у той куфар. Узяў ды сам усеўся туды.
А куфар быў не просты. Варта нацiснуць на замок - i куфар узлятаў у паветра. Купецкi сын так i зрабiў.
Вокамгненна, з подсвiстам куфар вылецеў з iм у комiн. Узвiўся высока-высока, пад самыя воблакi. Купецкi сын вельмi страшыўся, што куфар вось-вось разаб'ецца на друзачкi. Але ўсё было добра, i неўзабаве ён прыляцеў у Турцыю.
Схаваў купецкi сын у лесе свой незвычайны куфар-самалёт. А сам пакiраваў у горад. Ён не саромеўся свайго ўбора, бо ў той краiне ўсе людзi хадзiлi ў халатах i туфлях.
Сустрэлася яму на вулiцы жанчына з дзiцём, ён i пытае:
- Скажыце, што гэта за вялiзны палац каля вашага горада? Чаму ў iм вокны так высока ад зямлi?
- О, тут жыве прынцэса! - сказала жанчына. - Ёй прадказана, што яна будзе няшчаснай ад свайго жанiха. Вось да яе нiхто i не можа зайсцi. Толькi з дазволу самiх караля i каралевы.
Падзякаваў купецкi сын, вярнуўся ў лес. Сеў у свой куфар i прыляцеў на дах палаца. Адтуль улез да прынцэсы праз акно.
Прынцэса якраз спала на канапе. Яна была такая прыгажуня, што купецкi сын не ўтрымаўся i пацалаваў яе. Прынцэса прачнулася, спалохана спытала:
