Эдгар По - Забойства на вулiцы Морг (на белорусском языке)
Калi цяпер яшчэ i ўважлiва паразважаць наконт незразумелага беспарадку ў спальнi, застаецца толькi супаставiць неймаверны спрыт, нечалавечую сiлу, звярыную жорсткасць, беспадстаўнасць крывавага забойства, неверагодную жахлiвасць зусiм не ўласцiвых чалавеку паводзiн i незразумеласць iнтанацыi голасу людзям самых розных нацыянальнасцей, якiя не змаглi разабраць не тое што нiводнага слова, але нават складу. Што ж вынiкае з усяго гэтага? Якi вобраз я стварыў у тваiм уяўленнi?
У мяне ад гэтага пытання па целе папаўзлi мурашкi.
- Вар'ят, - усклiкнуў я, - гэта справа рук шаленца, якi, вiдаць, уцёк з блiжэйшага вар'яцкага дома.
- У нейкай ступенi, - заўважыў Дзюпэн, - твая версiя не такая ўжо i недарэчная. Але выкрыкi вар'ята нават у час самых шалёных прыпадкаў непадобныя на гукi таго голасу, што чулi людзi, калi беглi ўверх па лесвiцы. У вар'ята ёсць нацыянальнасць, мова. Ён можа вярзцi нешта незразумелае, вымаўляючы словы без усялякай сувязi, але захоўваючы тым не менш сувязь памiж складамi. Апрача таго, валасы чалавека, хоць i вар'ята, непадобныя на тыя, што я трымаю ў руцэ. Я выцягнуў гэтую пасмачку са счэпленых у кулак пальцаў мадам Л'Эспанэ. Ну, што ты наконт гэтага скажаш?
- Дзюпэн! - усклiкнуў я канчаткова разгублены. - Валасы гэтыя вельмi незвычайныя - яны не чалавечыя!
- А я i не сцвярджаю, што яны чалавечыя, - сказаў Дзюпэн, - але перш чым прыйсцi да нейкай высновы, хачу, каб ты зiрнуў вось на гэты рысунак, якi я намаляваў на паперы. Гэта дакладная iлюстрацыя той часткi сведчання, дзе iшла гаворка пра "чорныя сiнякi i глыбокiя сляды ад пазногцяў" на шыi мадэмуазель Л'Эспанэ, а таксама i другога сведчання, якое атрымалi ад паноў Дзюма i Эцьена, дзе iшла размова пра "шэраг сiнiх плям, што вiдавочна былi слядамi пальцаў".
- Пагадзiся, - працягваў мой прыяцель, распраўляючы перада мной на стале паперу, - што, мяркуючы па рысунку, хватка моцная i ўчэпiстая. У ахвяру ўпiлiся ўсiмi пальцамi i не адпускалi шыю, пакуль нябожчыца не сканала. Паспрабуй зараз адначасова пакласцi пальцы на ўсе адпаведныя адбiткi. Паглядзiм, як табе гэта ўдасца.
Я паспрабаваў зрабiць так, як сказаў Дзюпэн, але ў мяне нiчога не атрымалася.
- Можа, мы робiм гэта не так, як трэба, - сказаў Дзюпэн. - Папера ляжыць на роўнай паверхнi, чалавечая ж шыя - круглая. Вось палена, прыкладна такога ж радыуса, што i шыя. Абгарнi яго паперай з рысункам i паспрабуй правесцi эксперымент яшчэ раз.
Я ўсё зрабiў, як ён сказаў, але зрабiць гэта было яшчэ больш цяжка, чым раней.
- Гэта, - сказаў я нарэшце, - адбiтак не чалавечай рукi.
- А зараз, - прапанаваў Дзюпэн, - прачытай вось гэты ўрывак з Кюўе*.
* Жорж Кюўе - французскi натуралiст дзевятнаццатага стагоддзя, якi займаўся класiфiкацыяй жывёльнага свету.
Гэта былi падрабязныя анатамiчнае i агульнае апiсаннi бурага арангутанга, якi водзiцца на Ост-Iндскiх астравах. Велiзарная жывёла, яе неймаверныя моц i спрыт, неўтаймавальная злосць i надзвычайныя здольнасцi да пераймання агульнавядомыя. Я адразу ж зразумеў увесь жах забойства.
- Апiсанне пальцаў, - сказаў я, закончыўшы чытанне, - дакладна супадае з рысункам. Цяпер я разумею, што нiякая другая жывёла, акрамя арангутанга, не магла пакiнуць такiх адбiткаў, якiя ты тут намаляваў. Жмуток рудой поўсцi таксама адпавядае апiсанню, дадзенаму Кюўе. Але я нiяк не магу зразумець акалiчнасцей гэтай жахлiвай таямнiцы. Да таго ж людзi чулi, як сварылiся два чалавекi, i адзiн голас бясспрэчна належаў французу.
- Сапраўды так; i табе запомнiўся выраз, якi ледзь не ўсе прыпiсваюць гэтаму голасу, - "Mon Dieu!". Гэтыя словы, улiчваючы абставiны, як справядлiва ахарактарызаваў адзiн сведка (Мантанi, уладальнiк крамы), выказвалi пратэст i папрок. Таму менавiта з дапамогай гэтых двух слоў я i спадзяваўся знайсцi разгадку да таямнiцы. Нейкi француз быў сведкам забойства. Магчыма, i нават больш чым верагодна, ён не вiнаваты ў крывавым забойстве. Арангутанг мог ад яго ўцячы. Француз жа, вiдаць, адшукаў яго ў тым самым пакоi, але ў сумятнi, што там узнiкла, не здолеў яго злавiць. Малпа па-ранейшаму на волi. Я не хацеў бы падрабязна гаварыць аб сваiх здагадках, бо пакуль не маю права называць iх iнакш, таму што хiсткiя меркаваннi, на якiх яны заснаваны, далёка не такiя глыбокiя, каб я мог канчаткова ўпэўнiцца ў iх грунтоўнасцi, а таксама таму, што не магу сцвярджаць, што яны будуць пераканаўчымi для iншых. Таму будзем па-ранейшаму называць iх здагадкамi i ставiцца да iх адпаведна. Калi той самы француз, як я спадзяюся, на самай справе не вiнаваты ў жорсткiм забойстве, дык вось гэта аб'ява, што я занёс учора вечарам па дарозе дадому ў рэдакцыю газеты "Монд", папулярнай сярод маракоў, прывядзе яго да нас.
Дзюпэн даў мне газету, i я прачытаў наступнае:
"Злоўлены - у Булонскiм лесе, на досвiтку - адпаведнага дня (якраз тады, калi адбылося забойства) вельмi вялiкiх памераў буры арангутанг, з тых, што водзяцца на востраве Барнеа, будзе вернуты ўладальнiку (згодна са звесткамi матросу мальтыйскага судна) пры ўмове дастатковых доказаў прыналежнасцi яму жывёлы i кампенсацыi выдаткаў, звязаных з яе лоўляй i ўтрыманнем. Звяртацца па адрасе: дом No... па вулiцы... у Сен-Жэрменскiм прадмесцi, спытаць на трэцiм паверсе".
- Як гэта, - спытаў я, - ты даведаўся, што гэты чалавек - матрос, ды яшчэ з мальтыйскага судна?
- Я гэтага не ведаю, - адказаў Дзюпэн. - I не ўпэўнены ў гэтым. Але вось кавалачак стужкi, якiм, калi меркаваць па знешнiм выглядзе i зашмальцаванасцi, вiдавочна завязвалi валасы, queues*, якiя так падабаюцца матросам.
* Хвасты (франц.).
Болей таго, такi вось вузел мала хто можа завязаць, акрамя матросаў, а дакладней, мальтыйскiх матросаў. Я падабраў стужку пад громаадводам. Яна не магла належаць забiтым жанчынам. Калi ж усё-такi я i памыляюся ў сваiх высновах i наконт стужкi, i наконт таго, што француз - матрос з мальтыйскага судна, вялiкай бяды з таго, што я напiсаў у аб'яве, - няма. Калi гэта памылка, ён проста падумае, што мяне ўвяла ў зман якая-небудзь акалiчнасць, пра якую i дазнавацца не будзе. Калi ж я маю рацыю, такiм чынам будзе вырашана важная справа. Як сведка, хоць i не вiноўны ў забойстве, француз, натуральна, будзе вагацца, перш чым адгукнуцца на аб'яву наконт арангутанга. Разважаць ён будзе так: "Я невiноўны; да таго ж чалавек я бедны, арангутанг наогул каштуе шмат, а для такога, як я - ён сапраўднае багацце - навошта ж мне губляць яго толькi таму, што баюся невядома чаго? Ён тут, побач - толькi руку працягнi. Знайшлi арангутанга ў Булонскiм лесе - гэта значыць вельмi далёка ад месца таго жорсткага забойства. Хто здагадаецца, што гэта зрабiла малпа? Палiцыя - у тупiку, не здолела знайсцi нават самага нязначнага ключа да разгадкi. Калi яны i выйшлi на след малпы, iм не ўдасца даказаць, што я быў сведкам забойства або прышыць мне адказнасць за тое, што здарылася толькi таму, што я ведаў пра здарэнне. Галоўнае ж тое, што пра мяне ведаюць. Той, хто даў аб'яву, вызначыў мяне як уладальнiка жывёлы. Не ведаю, наколькi падрабязныя яго звесткi пра мяне. Калi ж я не прызнаюся, што з'яўляюся ўладальнiкам такой каштоўнай маёмасцi, а гэта ўжо вядома, па меншай меры, жывёла акажацца пад падазрэннем. Такiм чынам, не варта залiшне звяртаць увагу на сябе цi на малпу. Лепш я з'яўлюся па аб'яве, забяру арангутанга i схаваю яго, пакуль уся гэта справа не атрымала агалоскi".
У той самы момант мы пачулi, як нехта затупаў па лесвiцы.
- Трымай пiсталеты напагатове, - звярнуўся да мяне Дзюпэн, - але не паказвай iх i не страляй без маёй каманды.
Уваходныя дзверы былi незачыненыя, наведвальнiк зайшоў не пазванiўшы i пачаў уздымацца па прыступках. Але, вiдаць, завагаўся. Мы пачулi, як ён пайшоў унiз. Дзюпэн кiнуўся да дзвярэй, але тут мы пачулi, што прышэлец вяртаецца. Больш ён не рабiў спробы павярнуць назад, рашуча пайшоў уверх па лесвiцы i хутка пастукаў у дзверы пакоя.
- Уваходзьце! - бадзёра i добразычлiва адгукнуўся Дзюпэн.
У пакой зайшоў мужчына. Гэта быў, вiдавочна, матрос - высокi дужы атлет. На выгляд, той яшчэ вiсус, але нельга сказаць, каб ён быў зусiм несiмпатычны. Моцна загарэлы твар быў напалову схаваны пад бакамi i mustachio*.
* Вусы (iтал.).
У руках матрос трымаў тоўстую дубовую палку, вiдаць, адзiную сваю зброю. Ён няўклюдна пакланiўся i пажадаў нам "добрага вечара" на добрай французскай мове, праўда, з лёгкiм неўшатэльскiм акцэнтам, але ўсё ж было зразумела, што ён карэнны парыжанiн.
- Сядайце, прыяцель, - сказаў Дзюпэн. - Вiдаць, вы прыйшлi наконт арангутанга. Па праўдзе кажучы, я амаль што зайздрошчу вам, выдатны экземпляр i, безумоўна, вельмi каштоўны. Колькi яму год, як вы лiчыце?
Матрос уздыхнуў з палёгкай чалавека, з плеч якога звалiўся важкi камень, i загаварыў упэўненым тонам.
- Не ведаю, што вам сказаць - гады чатыры альбо пяць, не больш. Ён тут, у вас?
- Ну, што вы, не - у нас няма ўмоў для ягонага ўтрымання. Ён на платнай стайнi, што па вулiцы Дзюбур, зусiм побач. Можаце забраць ранiцай. Вядома, вам не цяжка будзе даказаць свае правы.
- Вядома, не, сэр.
- Шкада будзе развiтвацца з iм, - сказаў Дзюпэн.
- Не думайце, што ўсе вашы клопаты не будуць аддзячаны, сэр, - сказаў матрос. - Нават не мог разлiчваць на гэта. Ахвотна заплачу ўзнагароду за тое, што вы знайшлi жывёлiну - вядома, згодна з маiмi магчымасцямi.
