Агата Кристи - Чацвёра падазроных (на белорусском языке)
Шмат разоў я задаваў сам сабе адны i тыя пытаннi, якiя толькi што задала мiс Хелiер. Чаму ён, адзiн у доме, не змог прад'явiць пiсьмо, якое атрымаў напярэдаднi, - пiсьмо з нямецкiм штампам. Чаму ён атрымлiваў пiсьмы з Германii?
Апошняе пытанне даволi бяскрыўднае, i я яго яму задаў. Яго адказ быў даволi просты. Сястра яго мацi выйшла замуж у Германii. Пiсьмо ён атрымаў з Германii ад кузiны. Такiм чынам я даведаўся пра тое, пра што раней не ведаў, у Чарльза Тэмплтана былi сувязi з Германiяй. Таму, безумоўна, ён быў уключаны ў спiс падазроных. Ён мой чалавек - хлопец, якi мне заўсёды падабаўся i якому я давяраў, але звычайная справядлiвасць i прыстойнасць патрабавалi, каб я яго ўнёс у спiс.
Але вось дзе ён, у пачатку цi ў канцы спiса - я не ведаю! Не ведаю... I, як вiдаць, нiколi не даведаюся. Няма пытання, як пакараць забойцу. Засталося пытанне, як мне здаецца, у сто разоў важнейшае. Загiнула кар'ера сумленнага чалавека... з-за падазрэння, - падазрэння, якога я не асмелiўся праiгнараваць.
Мiс Марпл кашлянула i ветлiва спыталася:
- Выходзiць, сэр Генры, калi я вас правiльна разумею, дык вы падазраеце гэтага маладога Тэмплтана?
- У нейкiм сэнсе так. Тэарэтычна ўсе чацвёра ў аднолькавым становiшчы, але на самай справе - не. Добс, напрыклад, - па-мойму, можа падазравацца, але гэта нiяк не паўплывае на яго далейшы занятак. Нiкому ў вёсцы нават у галаву не прыйдзе, што смерць старога Розена - не няшчасны выпадак. Гертрудзе амаль усё роўна, якая будзе яе кар'ера потым. Што да фройлян Розен, дык, магчыма, узнiкнуць калi-небудзь нейкiя цяжкасцi, але, мне здаецца, гэта не мае для яе асаблiвага значэння.
Што датычыць Грэты Розен... ну, дык тут мы падыходзiм да сутнасцi справы. Грэта - вельмi мiлая дзяўчына. Чарльз Тэмплтан - вiдны малады чалавек, i пяць месяцаў яны былi разам, пазбаўленыя ўсякiх забаў. I непазбежнае здарылася. Яны пакахалi адно аднаго, хоць i не падышлi да таго моманту, калi можна прызнацца ў гэтым.
А потым здарылася катастрофа. Тры месяцы таму назад, дзень цi два па звароце дахаты, да мяне прыйшла Грэта Розен. Яна прадала катэдж i вярталася ў Германiю, каб давесцi справы доктара Розена да канца. Яна прыйшла асабiста да мяне, хоць ведала, што я ўжо ў адстаўцы. Яна хацела бачыць мяне таму, што размова была сапраўды асабiстая. Спачатку яна абыходзiла гэтую тэму, а потым усё вылажыла. Што я думаю пра тое пiсьмо з нямецкiм штампам? - яна так мучыцца, перажывае з-за таго пiсьма, якое падраў Чарльз. Цi добрыя весткi былi ў iм? Безумоўна, яно павiнна было быць добрае. Канечне, яна паверыла яго словам, але... о! калi б яна толькi ведала! Калi б яна ведала дакладна!
Вы разумееце? Тое самае пачуцце: жаданне паверыць - але гэта жахлiвае, затоенае падазрэнне... Стараешся выкiнуць яго з памяцi, але яно, падазрэнне, застаецца. Я гаварыў з ёй шчыра i папрасiў яе таксама гаварыць са мной адкрыта, гаварыць праўду. Я спытаўся, цi кахае яна Чарльза i ён яе.
"Думаю, кахае, - адказала яна. - Я ведаю, што гэта так. Мы былi шчаслiвыя. Кожны дзень праходзiў радасна. Мы ведалi, мы абое ведалi. Нам не трэба было спяшацца, увесь час быў наш. У адзiн шчаслiвы дзень ён скажа, што кахае мяне, i я скажу яму, што таксама кахаю яго! Ах! Але можна толькi здагадвацца. А цяпер усё перамянiлася. Чорная бездань пралегла памiж намi. Адносiны ў нас цяпер нацягнутыя. Калi сустракаемся, мы не ведаем, што сказаць. З iм, вiдаць, тое самае, што i са мной... Кожны з нас гаворыць сам сабе: "Калi б я быў упэўнены!" Вось чаму, сэр Генры, я прашу вас сказаць мне: "Вы. можаце быць упэўненыя, Чарльз Тэмплтан не забiваў вашага дзядзькi!" Скажыце мне гэта! О, скажыце мне гэта! Я прашу... прашу!"
Я не мог ёй гэтага сказаць. Яны, гэтыя двое, будуць усё болей аддаляцца адно ад аднаго, з падазронасцю, якая як здань памiж iмi, якая ўжо нiколi не знiкне.
Ён адкiнуўся на крэсле; шэры твар яго асунуўся. Ён кiўнуў некалькi разоў галавой.
- I нiчога болей зрабiць нельга, калi... - ён расправiў плечы ў крэсле, i лёгкая мудрая ўсмешка асвятлiла яго твар, - калi мiс Марпл не дапаможа нам. Га, мiс Марпл? Ведаеце, я адчуваю, што з пiсьмом разабрацца можаце толькi вы. Тое самае i пра царкоўны сход. Цi не нагадвае яно што-небудзь або пра каго-небудзь? Цi не маглi б вы дапамагчы двум бездапаможным маладым людзям, якiя хочуць быць шчаслiвымi?
У яго просьбе, за вонкавай яе мудрагелiстасцю, хавалася сур'ёзная нотка. Ён лiчыў, што ў гэтай кволай старамоднай векавухi вялiкi розум. Ён яшчэ раз глянуў на мiс Марпл, i ў яго вачах мiльганула нешта падобнае на надзею.
Мiс Марпл кашлянула i правяла рукой па карунках.
- Гэта крыху нагадвае мне пра Аннi Паўлтнi, - прызналася яна. - Канечне, пiсьмо зусiм зразумелае, - i мiсiс Бантры, i мне. Я маю на ўвазе не тое пiсьмо пра царкоўны сход, а другое. Вы доўга жылi ў Лондане i нiколi не былi садоўнiкам, сэр Генры, таму i не змаглi заўважыць.
- Чаго заўважыць? - спытаўся зацiкаўлены сэр Генры. Мiсiс Бантры працягнула руку i выбрала каталог. Яна разгарнула яго i пачала чытаць уголас, з iмпэтам:
- "Доктар Хэльмут Шпац. Чысты бэз, надзвычай прыгожая кветка, трымаецца на выключна доўгiм i цвёрдым сцябле. Лёгка адломваецца ў букет, якi служыць для ўпрыгожвання кватэры. Цудоўнай прыгажосцi кветка.
Эдгар Джэксан. Хрызантэма, кветка прыгожай формы, ярка-чырвонага колеру.
Амос Перы. Ярка-чырвоная кветка, вельмi ўпрыгожвае.
Чынгтаў. Пышная, яркая, чырвоная кветка, падобная на садовы цюльпан. Доўга захоўваецца пасля зразання.
Ханiсты...*"
* Ноnеstу - сумленнасць (англ.).
- З вялiкай лiтары... помнiце? - цiха прамовiла мiс Марпл.
- "Ханiсты. Ружовае i белае адценне, вялiкая кветка, правiльнай формы".
Мiсiс Бантры паклала каталог i сказала:
- Вяргiнi!
- Пачатковыя лiтары слоў "Доктар", "Эдгар", "Амос", "Чынгтаў", "Ханiсты"* складаюць слова "СМЕРЦЬ"! - растлумачыла мiс Марпл. - Усе гэтыя словы ёсць у пiсьме.
* Пачатковыя лiтары ангельскiх слоў Dосtоr, Еdgаr, Аmоs, Тsingtau, Ноnеstу складаюць ангельскае слова DЕАTH (СМЕРЦЬ).
- Але пiсьмо прыйшло самому доктару Розену, - запярэчыў сэр Генры.
- Вось у гэтым i загваздка, - адказала мiс Марпл. - У гэтым i ў перасцярозе. Што б вы зрабiлi з пiсьмом, атрыманым ад чалавека, якога не ведаеце, i поўным iмёнаў, пра якiя вы не маеце анiякага ўяўлення? Канечне ж, перадасце сакратару.
- Выходзiць, урэшце...
- Э, не! - рашуча запярэчыла мiс Марпл. - Не сакратар. Бо якраз з гэтага робiцца зусiм зразумела, што пiсьмо было не яму. Калi б пiсьмо было яму, ён нiколi б не дапусцiў, каб яго знайшлi. Таксама ён нiколi б не знiшчыў пiсьма з нямецкiм штампам, якое адрасавана яму. Ён не вiнаваты i, - калi можна так сказаць, - "чысты як шкло".
- Тады хто?..
- Ну, гэта ўжо становiцца вiдавочным, - такiм вiдавочным, як нiчога больш на гэтым свеце. Разам з iм за сталом снедала i яшчэ адна асоба, i яна магла зусiм натуральна пры такiх абставiнах - узяць пiсьмо ў рукi i прачытаць. Хутчэй за ўсё так яно i было. Вы помнiце, што з гэтай жа поштай яна атрымала каталог садовых раслiн...
- Грэта Розен?! - паволi прамовiў сэр Генры. - Тады яе вiзiт да мяне...
- Джэнтльмены нiколi не заўважаюць такiх рэчаў, - гаварыла далей мiс Марпл. - I баюся, яны часта думаюць, што мы, старыя жанчыны - ну, пляткаркi, калi такiм чынам заўважаем розныя рэчы. Але так яно i ёсць. На няшчасце, мужчыны i жанчыны многа ведаюць пра свой пол. Я не сумняваюся, што памiж iмi iснаваў бар'ер. Малады чалавек адчуў раптам незразумелую антыпатыю. Ён западозрыў, iнстынктыўна, i не змог утаiць гэтай падазронасцi. I я думаю, што маладая асоба прыйшла да вас са злосцi. Безумоўна, ёй нiчога не пагражала, але яна вырашыла пайсцi далей i замацаваць вашы падазрэннi наконт няшчаснага Тэмплтана. Пасля яе вiзiту вы не былi так упэўнены ў iм, як перад вiзiтам.
- Я ўпэўнены, што ў сказаных ёю словах не было нiчога... - пачаў сэр Генры.
- Джэнтльмены, - спакойна сказала мiс Марпл, - нiколi не заўважаюць такiх рэчаў. I гэта дзяўчына...
- Яна ўчынiла злачыннае забойства i застаецца непакаранай.
- О, не, сэр Генры, - запэўнiла мiс Марпл. - Не застанецца. Нi вы, нi я не верым у гэта. Помнiце, што вы нядаўна сказалi? Не, Грэта Розен не пазбегне пакарання. Па-першае, ёй давядзецца мець справы з вельмi падазронымi асобамi шантажыстамi, тэрарыстамi, а сувязi гэтыя да дабра не прывядуць, i канец яе будзе варты жалю. Як вы сказалi, не будзем трацiць слоў на вiнаватых, зоймемся невiнаватымi. Мiстэр Тэмплтан, напэўна, ажэнiцца з нямецкай кузiнай. Тое, што ён парваў пiсьмо, выглядае... падазрона, - я ўжываю гэта слова не ў тым сэнсе, як мы выкарыстоўваем яго сёння. Ён быццам баяўся, што Грэта, убачыўшы пiсьмо, папросiць паказаць яго. Так, мне здаецца, там быў невялiкi раман. Далей у нас на чарзе Добс. Не варта марна трацiць часу на яго. Яго кветкi - гэта, вiдаць, усё, што яму трэба. I, нарэшце, старая Гертруда, якраз яна напомнiла мне пра Аннi Паўлтнi. Бедная Аннi Паўлтнi. Пяцьдзесят гадоў адданай службы, i раптам падазронасць i недавер гаспадароў. Знiкла завяшчанне мiс Лэмб, хоць служанка не была вiнаватая, але нiчога не магла даказаць. У небаракi не вытрымала сэрца. Ужо потым, як яна памёрла, паперу знайшлi ў патайной шуфлядцы з чайнай скрынкi, куды старая мiс Лэмб сама яе паклала. Але для няшчаснай Аннi ўжо было позна.
