Агата Кристи - Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)
- Я не зусiм разумею вас, мадэмуазель.
Рут задумлiва сказала:
- Яго хвароба прагрэсiравала. Не сёння-заўтра яго запраторылi б у вар'яцкi дом... Людзi пачалi ўжо гаварыць, так яно было...
- Цi ведалi вы, мадэмуазель, што ён абдумваў завяшчанне, паводле якога вы маглi б атрымаць яго грошы толькi тады, калi б выйшлi замуж за мiстэра Трэнта?
Яна ўскрыкнула:
- Якi абсурд! Усё роўна, я ўпэўнена, суд адхiлiў бы гэта... Я ўпэўнена, нельга дыктаваць людзям, за каго яны павiнны выходзiць замуж.
- Калi ён сапраўды падпiсаў такое завяшчанне, цi згадзiлiся б вы, мадэмуазель, выканаць гэтую ўмову?
Яна ашаломлена глядзела на яго.
- Я... я...
Дзве-тры хвiлiны яна сядзела, нерашучая, пазiраючы на сваю туфлю-лодачку, што звiсала з нагi. Маленькi камячок зямлi ўпаў з абцаса на дыван. Раптам Рут Шэвенi-Гарэ сказала:
- Пачакайце! - Устала i выбегла з пакоя. Вярнулася хутка з капiтанам Лэйкам.
- Гэта павiнна выйсцi наверх, - задыхаўшыся, сказала яна. - Вы таксама можаце ведаць гэта зараз. Джон i я пажанiлiся ў Лондане тры тыднi назад.
10
З iх дваiх капiтан Лэйк выглядаў куды больш збянтэжаным.
- Гэта вялiкi сюрпрыз, мiс Шэвенi-Гарэ... мiс Лэйк, дакладней кажучы, вымавiў маёр Рыдл. - I нiхто не ведаў пра гэты ваш шлюб?
- Не, мы ўсё трымалi ў сакрэце. Джону не вельмi падабалася гэта.
Лэйк сказаў, трохi заiкаючыся:
- Я... я ведаю, гэта даволi пагана так пачынаць жыццё. Я павiнен быў проста пайсцi да сэра Гервазы...
Рут перабiла яго:
- I сказаць яму, што ты хочаш ажанiцца з яго дачкой, i вылецець кулём з пакоя, i ён, напэўна, пакiнуў бы мяне без спадчыны, зрабiў бы пекла ў доме, i мы з табою захаплялiся б, як цудоўна паводзiлi сябе! Павер мне, я прыдумала лепш! Што зроблена - тое зроблена. Усё роўна быў бы скандал, але Стары ўрэшце супакоiўся б.
Лэйк па-ранейшаму выглядаў няшчасным. Пуаро спытаўся:
- Калi вы намервалiся паведамiць навiну сэру Гервазы?
- Я рыхтавала глебу, - адказала Рут. - Ён даволi падазрона прыглядваўся да нас з Джонам, i я прыкiнулася, што пераключыла сваю ўвагу на Годфры. Натуральна ён раззлаваўся. Я прыйшла да высновы, што навiна пра мой шлюб з Джонам была б палёгкай!
- Цi ведаў наогул хто-небудзь пра гэты шлюб?
- Урэшце я прызналася Вандзе. Я хацела перацягнуць яе на мой бок.
- I вы мелi поспех?
- Угу. Разумееце, яна не надта захаплялася iдэяй майго шлюбу з Х'юга - я думаю, таму, што ён мой кузен. Яна, мабыць, прыкiдвала: раз у сям'i ўсе не ў сваiм розуме, то ў нас, пэўна, нарадзiлiся б зусiм дурныя дзецi. Гэта, вiдавочна, досыць абсурдна, бо я толькi прыёмная дачка, як вы ведаеце. Упэўнена, я дзiця нейкага зусiм далёкага сваяка.
- Вы перакананы, што сэр Гервазы анi не здагадваўся аб праўдзе?
- О, не, не здагадваўся.
Пуаро спытаўся:
- Цi так гэта, капiтан Лэйк? Вы цвёрда ўпэўнены, што ў вашай размове з сэрам Гервазы сёння пасля поўдня не ўпамiналася гэтая справа?
- Не, сэр, не ўпамiналася.
- Бо, разумееце, капiтан Лэйк, ёсць пэўныя сведчаннi, якiя паказваюць, што сэр Гервазы быў вельмi ўзбуджаны пасля сустрэчы з вамi i што ён гаварыў раз цi два пра сямейную ганьбу.
- Нiчога не ўпамiналася, - паўтарыў Лэйк. Яго твар увесь збялеў.
- Вы бачылi тады сэра Гервазы апошнi раз?
- Угу, я ўжо гаварыў вам.
- Дзе вы былi ў восем хвiлiн дзевятай сёння ўвечары?
- Дзе я быў? У сваiм доме. У канцы вёскi, можа, з паўмiлi адсюль.
- Вы не былi паблiзу Гэмбара Клоўз у гэты час?
- Не.
Пуаро павярнуўся да дзяўчыны.
- Дзе вы былi, мадэмуазель, калi ваш бацька застрэлiўся?
- У садзе.
- У садзе? Вы чулi стрэл?
- О, так. Але я асаблiва не задумалася, палiчыла - нехта страляе трусоў. А зараз успамiнаю, што тады падумала, як блiзка гэта гучыць.
- Якой дарогай вы вярнулiся ў дом?
- Я ўвайшла праз гэтае акно.
Рут паказала паваротам галавы на французскае акно за ёю.
- Хто-небудзь быў тут?
- Не. Але Х'юга, Сьюзен i мiс Лiнгард увайшлi ў залу амаль адразу. Яны гаварылi пра стрэл, пра забойства i гэтак далей.
- Разумею, - сказаў Пуаро. - Так, здаецца, зараз я разумею...
Маёр Рыдл з сумненнем сказаў:
- Добра, э-э, дзякую. Думаю, пакуль усё.
Рут з мужам павярнулiся i выйшлi з пакоя.
- Лiха яго ведае... - пачаў маёр Рыдл i скончыў даволi безнадзейна: - Усё цяжэй i цяжэй не збiцца са следу.
Пуаро кiўнуў. Ён падняў той маленькi камячок зямлi, што ўпаў з абцаса туфлi Рут, i задумлiва трымаў яго ў руцэ.
- Гэта падобна на тое разбiтае люстра, - вымавiў ён. - Нябожчыкава люстра. Кожны новы факт, на якi мы натыкаемся, паказвае нам нейкi iншы бок нябожчыка. Ён адлюстроўваецца з усiх магчымых пунктаў гледжання. Неўзабаве ў нас будзе поўны малюнак...
Ён устаў i паклаў маленькi камячок зямлi ў кошык для непатрэбнай паперы.
- Я скажу вам адно, дружа мой. Ключ да ўсёй таямнiцы - люстра. Зайдзiце ў кабiнет i паглядзiце самi, калi вы не верыце мне.
Маёр Рыдл рашуча сказаў:
- Калi тут забойства, дык ваш абавязак даказаць гэта. А як вы спытаецеся ў мяне, я скажу: гэта, несумненна, самагубства. Памятаеце, што дзяўчына сказала пра агента, якi быў раней, - ашукваў старога Гервазы? Я ўпэўнены, Лэйк расказаў гэтую казку для сваёй карысцi. Ён, напэўна, трохi падкормлiваўся за кошт гаспадара; сэр Гервазы гэта падазраваў i паслаў па вас, бо ён ведаў, як далёка зайшло ў Лэйка з Рут. Потым, учора папаўднi, Лэйк паведамiў яму, што яны пажанiлiся. Гэта разгневала Гервазы. Было "занадта позна", каб што-небудзь зрабiць. Ён вырашыў пазбыцца ўсяго гэтага. Сапраўды, яго розум, якi нiколi не вызначаўся цвярозасцю i ў лепшыя часы, памутнеўся. Вось што, на маю думку, адбылося. Што вы можаце сказаць на гэта?
Пуаро, як i раней, стаяў на сярэдзiне пакоя.
- Што я магу сказаць? Вось што: нiчога не магу сказаць супраць вашай тэорыi - але на ёй далёка не паедзеш. Ёсць некаторыя нюансы, якiх яна не прымае пад увагу.
- Напрыклад?
- Супрацьлеглыя ацэнкi ўчарашняга настрою сэра Гервазы, знаходка алоўка палкоўнiка Бэры, сведчанне мiс Кардвэл (яно вельмi важнае), сведчанне мiс Лiнгард - у якiм парадку людзi сыходзiлiся на абед, тое, дзе стаяла крэсла сэра Гервазы, калi таго знайшлi, папяровы мяшок, у якiм захоўвалiся апельсiны, i, нарэшце, самы галоўны ключ - разбiтае люстра.
Маёр Рыдл здзiўлена глядзеў на Пуаро.
- Вы хочаце сказаць мне, што гэтая лухта мае значэнне? - спытаўся ён.
Эркюль Пуаро мякка адказаў:
- Я спадзяюся, што зраблю, каб да заўтрашняга дня гэта мела значэнне.
11
Якраз развiднела, калi назаўтра Эркюль Пуаро прачнуўся. Яму адвялi спальню ва ўсходнiм крыле дома.
Устаўшы з ложка, ён адцягнуў убок штору i ўсцешыўся, што сонца ўзышло i што ранiца такая цудоўная.
Ён пачаў апранацца, як i заўсёды, педантычна-старанна. Скончыўшы туалет, захутаўся ў тоўстае палiто i заматаў шыю шалiкам.
Потым на дыбачках выйшаў з пакоя i прабраўся праз маўклiвы дом у гасцiную. Бязгучна адчынiў французскае акно i выйшаў у сад.
Сонца якраз толькi паказвалася. У паветры стаяла смуга, смуга цудоўнай ранiцы. Iдучы па ступеньчатай дарожцы вакол дома, Эркюль Пуаро падышоў да вокнаў кабiнета сэра Гервазы. Тут ён спынiўся i агледзеўся.
Адразу ж перад вокнамi паралельна з домам цягнулася паласа травы, акаймаваная шырокiм бардзюрам. Астры ўсё яшчэ былi прыгожыя. Перад бардзюрам была зарослая дарожка, дзе i стаяў Пуаро. Трава расла i на дарожцы за бардзюрам да самай веранды. Пуаро ўважлiва агледзеў дарожку i пакруцiў галавой. Ён перавёў сваю ўвагу на бардзюр абапал веранды. Зноў задумлiва пакiваў галавой. На правай клумбе на мяккай глебе выразна выдзялялiся сляды. Ён, хмурачыся, уважлiва глядзеў на iх, але раптам пачуў нейкi гук i рэзка ўзняў галаву.
Уверсе над iм адчынiлi акно. Паказалася рыжавалосая галава. Як у залацiста-чырвоным арэоле ўбачыў ён разумны твар Сьюзен Кардвэл.
- Што, не магу ўцямiць, вы робiце тут у такi час, мiстэр Пуаро? Гэта тое месца, адкуль вы высочваеце злачынцаў?
Пуаро пакланiўся з надзвычайнай карэктнасцю.
- Добрай ранiцы, мадэмуазель! Але, так яно i ёсць, як вы кажаце. Зараз вы бачыце дэтэктыва - вялiкага дэтэктыва, можна сказаць - у дзеяннi, як ён раскрывае злачынства!
Фраза была трохi квяцiстая. Сьюзен схiлiла галаву набок.
- Я павiнна адзначыць гэта ў сваiх мемуарах, - сказала яна. - Мне сысцi ўнiз i дапамагчы вам?
- Я быў бы ў захапленнi.
- Спачатку я прыняла вас за рабаўнiка. Як вы выбралiся з дому?
- Праз акно ў гасцiнай.
- Адну хвiлiнку, i я буду з вамi.
Яна была верная свайму слову.
Як вiдаць, Пуаро быў дакладна там, дзе i тады, калi яна ўпершыню ўбачыла яго.
- Вы вельмi рана прачнулiся, мадэмуазель?
- Я кепска спала. У мяне быў якраз такi агiдны стан, якi бывае ў пяць ранiцы.
- Цяпер не зусiм так рана, як вы думаеце!
- Я адчуваю сябе так! А зараз, мой супердэтэктыў, што мы аглядаем?
- Як што, вывучаем, мадэмуазель, сляды.
- Сляды ёсць.
- Чатыры сляды, - працягваў Пуаро. - Вось, я вам iх паказваю. Два - да акна, два - адтуль.
- Чые? Садоўнiкавы?
- Мадэмуазель, мадэмуазель! Гэта адбiткi малых элегантных жаночых туфелек на высокiм абцасе. Зiрнiце, пераканайцеся самi. Ступiце, прашу вас, на зямлю вось тут, побач з iмi.
